Door: Rolf Vonk
Tijdens de
werkverschaffing van 1937 werd de kronkelende rivier de Aa bij Veghel
rechtgetrokken. In de ochtend van 11 juni vonden arbeiders op de oever
nabij de Mestbrug fundamenten van een oud gebouw. Bij het metselwerk
werd een “bosch van zware eiken palen” aangetroffen, “welke nog zoo hard
waren als steen”. Er gingen enkele speculaties over de vondst van een
kasteel de ronde, maar de vondst raakte al snel in de vergetelheid.
Recent onderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat het hier om de
middeleeuwse fundamenten van de Veghelse watermolen ging.
Dankzij
onderzoek kon het historische watermolenlandschap rond de Mestbrug
gereconstrueerd worden, compleet met watermolen, brug, molendijken en
sluiswerken. Ergens tussen 1342-1351 schonk hertog Jan III van Brabant
aan Willem van Hamvelt het molen- en visrecht voor de oprichting van
deze watermolen. Ene Gielis de Moelner is de laatste molenaar die we aan
de watermolen kunnen verbinden en rond 1400 was de molen al weer
verdwenen. Maar het watermolenlandschap niet. Het kwam met haar molen-
en visrecht in handen van de voorname familie Cnode. Toen Hendrick van
der Leck, heer van Heeswijk, bij zijn kasteel in 1417 een kapel
stichtte, schonk Veghelaar Geerling Cnode deze kapel een jaarlijkse
roggecijns. Als onderpand stelde hij zijn molenbeemd, gelegen tussen het
Grote en Kleine Molenwiel. Molenwielen waren onmisbaar voor de
aandrijving van het waterrad. Ze ontstonden op de plek waar het
opgestuwde rivierwater achter de sluisdeuren uitstortte en vormden een
kenmerkend onderdeel van een watermolenlandschap.
Toen de Veghelse
watermolen verdween, verloren de molenwielen hun functie. De molentak
verlandde en het Grote Molenwiel veranderde in de loop van de tijd in de
visvijver met de naam Ketelwiel, waaraan het oude molen- en visrecht
verbonden bleven. Het woonhuis bij het goed droeg de naam Hoeve Op ten
Wiel die rond 1684 eigendom werd van de voormalige pachtboer Peter
Hendrick Willems en zijn vrouw Anneke Jan Alberts. Hun nakomelingen
noemden zich Van de Wiel. Hoewel de Veghelse tak geen naamdragers meer
kent, stammen tal van Veghelaren van deze familie af. Het Ketelwiel werd
in 1969 gedempt voor de bouw van drive-inwoningen van Plan Leest, maar
de Mestbrug herinnert als late opvolger van de molenbrug aan de
middeleeuwse watermolen. |
|