De gouverneur

Martien van Asseldonk

8 januari 2015

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

In de belangrijkste vestingsteden werd een gouverneur benoemd, in de minder belangrijke een commandant. De gouverneur had binnen een versterkte stad het bevel over alle verdedigingswerken en was de commandant van de militairen die in het garnizoen waren gelegerd. Naast het militair gezag had hij ook veel invloed op het burgerlijk bestuur, zeker in oorlogstijd. De gouverneur werd benoemd door de Raad van State of Staten-Generaal. Maar de invloed van de stadhouders was dermate groot, dat vrijwel alle benoemde gouverneurs afkomstig waren uit de naaste omgeving van de Prinsen van oranje. De fuctieomschrijving van het ambt was zo vaag, dat regelmatig competentiegeschillen ontstonden met de magistraat van de stad. Veel gouverneurs waren afwezig, omdat het ambt voor hen slechts een financieel aantrekkelijke nevenfunctie was. Ze ontvingen een tractement van de Staten-Generaal en ook betaalde de stad een recognitie aan hen.

Bron: M.J.H. Bouwmanss, 'Defensie'in: : J.G.M. Sanders, W.A. van Ham en J. Vriens, red., Noord-Brabant tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden 1572-1795 Een institutionele handleiding ’s-Hertogenbosch en Hilversum 1996 161-189.

Vermeldingen van gouverneurs in Veghelse bronnen

Tijdens de tachtigjarige oorlog werd de gouverneur van Stevensweert herhaaldelijk betaald voor sauvegardes belofte dat de soldaten onder zijn gezag Veghel zouden ontzien. Uit de dorpsrekeningen:

-        1643-1644: den 27 september mijnheer van Erp voor de gemeynte naer Stevensweert geweest om een sauvegaerde van den gouverneur te crijgen, alsdoen aenden gouverneur ende aen Standeren tesamen geschoncken 26 gulden

-        1645-1646: optten 2^den october aenden tamboer van Standartt van wegen de gouverneur van Stevenswerdt van een sauvegarde ter somme van 25 gulden 10 stuyvers

-        1646-1647: den 30^en augustus alhier tot Vechel geweest eenen tamboer van Stevensweert oft wij begerden sauvegarde wederom te halen vant garnesoene ende die gegeven 18 stuyvers 2 ort

-        1646-1647: Den 20^en september eenen tamboer van Stevenswert ons sauvegaert gebrocht van syn garnesoen ende den gouverneur gegeven twee fransce croonen, facit 8 gulden 6 stuyvers

-        1647-1648: optten 21^en september gegeven voor ee sauvegarde vanden gouverneur van Stevenswert 102 gulden 10 stuyvers ende aenden tamboer van Stevenswert die de sauvegardt brocht betaelt 36 stuyvers

-        1648-1649: opten 26^en mert Matijs Peters gevaceert tot Maestricht om sauvegaert te vercrijgen vanden gouverneur soo aenden secretaris als hooffmeester ende verteerde costen tsamen ter somma van 60 gulden

Of van de gouverneur van Den Bosch:

-        1651-1652: op den tweentwentisten april anno 1651 soo is Jan Lamberts met Matthys Peteres naer Den Booss gevaceert omme daer de Lorijnen die innen tlant van Ravenstijn lagen eenne salvegarde te crygen vanden gouverneur van Den Booss, ende hebben doen aenden secretaris gegeven vant schryven vande salvegarde 3 gulden, ende brochten daer mede eenne levendighe salvegarde beneffens de schriftelijcke, den trompetter van synne genaede den heer van Brederode ende hebben doen vertert metten selven soo inne tgaen ende commen met het schryfgelt door dien dat het groet water was de somma van 5 gulden

In de dorpsrekeningen van 1689-1690 tot en met 1713-1714 komt jaarlijks een betaling van 57-6-8 voor als recognitie aan de gouverneur van de stad en meierij van 's-Hertogenbosch.

Verder blijkt uit de resolutieboeken dat de Bossche gouverneur vaak de opdracht gaf tot levering van dinesten. Enkele voorbeelden:

-        26-6-1672: Alsoo onsen dorpe van Vechel volgens aenschryvens ende stricte ordre wordt belast te brengen ende te leveren aen de schanse tot Vucht, wesende de Isabelle schans, drije hondert palasaden, ende conform die ordres hebben gesonden vijf ende veertich, ende niet meer, want over wien door executie tot supplement de drijhondert worden geoustingeert door Daniels Mackal als volmachtichden van den heere gouverneur der stadt s’ Hertogenbossche met synde forteressen

-        Bevel van de gouverneur 's Bosch van 13-9-1698, om 6 losse  paarden die van Peelland besteld zijn voor het transport van bagage van de prins van Nassau op zondag 14 september naar Den Bosch te sturen.

-        6-3-1703: Jacob, Baron van en tot Wassenaar, Heere van Obdam, Zuijtwijck, Kernhem, Twickeloo, Laege, etcetera, Generaal van de Cavalerije van den Staat der Vereenigde Nederlanden ende Gouverneur der stadt ende onderhorige forten van ’s Bosch, versoekt hier meede een ijder naar behooren ende last ende last die geene onder zijn commando staande vrij en overhindert te laeten passeeren en repasseeren thoonder deses officier met zijn seregiant en bijhebbende soldaeten, zijnde getetacheert om te escorteren eenige paarden, mitsgaders eenige karren met monteeringen voor het regiment van en hun Generaal Major Rhoe naar Helmont, sullende op heeden den 6 meert vernagten tot Dinteren ende morgen vroegh het detachiment paarden met dito karren inwagten ende daar mede marcheeren tot Helmont, en aldaar vernagten, alwaar een ander detachement sal koomen opt reverteeren en snagts dito te verblijven tot ... niet ingevuld en den 9 int garnisoen, wordende de regenten versogt haar de noodigen logimenten te besorgen.

-        Brief van J.W. van Nouhuijs van 4-3-1793 aan de regenten van Veghel, St. Oedenrode, 4-3-1793. Ik heb een bericht ontvangen van de gouverneur van Den Bosch, waavan ik u een copie stuur. Morgen dienen er uit uw plaats 40 arbeyders naar Den Bosch te gaan.

Namen van de Bossche gouverneurs