De toenemende ritualisering van het mesvechten in Veghel

Martien van Asseldonk

29 november 2014

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

 

 

Het vechten met een mes in de Meierij van 's-Hertogenbosch kan bogen op een lange traditie. Al in de oudst bewaard gebleven schoutsrekeningen uit de veertiende eeuw wordt het vechten met een mes veelvuldig vermeld. Enkele voorbeelden uit Veghel uit de rekening van de kwartierschout van half juli 1386  tot 8 december 1386:

 

-         Gelijs des Vriesensoen om dat tot twe stonden sijn mes toech dat verboden was gheyffent 3 pond

-         item Theus van den Tempel om dat hij twee werf sijn messe toech dat verboden was gheyffent 4 pond en 5 schellingen

 

 

Dominee Hanewinckel schreef rond 1800 over de Meierij . Hij schijft onder andere (blz. 274):

 

De inwoners van Oss zijn door de geheel Majorij zeer berucht wegens hunne liefhebberij voor het vechten met een mes, doch zulke vechtpartijen waren hier eertijds meer in zwang dan tegenwoordig. Schoon er echter weinig kermissen en jaarmarkten voorbij gaan, waarop niet met het mes gevochten wordt. Men noemt in de Majorij de kenmerken die iemand in zijn gezigt door het snijden mett een mes heeft overgehouden, gewoonlijk: Het Wapen van Oss.

 

 

We onderzochten veertig verslagen van mesvechten in veghel in de periode 1538-1804. We letten daarbij op de volgende zaken:

 

-        wat was de oorzaak van het gevecht.

-        waar vond het gevecht plaats

-        wat waren de verwondingen

 

Het mes, een enkele keren een degen, zat in een schede. Als men het uit de schede trok, dan sprak men van een 'bloot mes'.

 

 

De oorzaken

 

Ruzie ontstaat ter plekke, donkenschap, belediging en dergelijke, of er was een verder onbekende voorgeschiedenis, of toedracht onbekend

38 x

Economisch belang: molen (2x), handel (3x), weverij (1x), tiende (1 x)

7 x

Vrouwen

2 x

Vechten met ander dorp

2 x

Geloof

1 x

 

 

 

 

Waar werd gevochten

 

Het was gebruikelijk om de tegenstander voor de deur te eisen en om niet binnen te vechten. Maar bij een gevecht of bij dronkenschap werden dergelijke ongeschreven regels nogal eens vergeten. Waar werd gevochten:

 

- Binnen, meestal in een herberg                                                          24 x

- Buiten op straat                                                                                      14 x

- Voor de deur geëist, om te vechten werd naar buiten gegaan  6 x

- Onbekend                                                                                                6 x

 

Aan de regel om naar buiten te gaan om te vechten werd slecht de hand gehouden. Meestal waren de emoties daarvoor kennelijk te hoog opgelopen. Het valt op dat er vijf keer wel een poging werd gedaan om naar buiten te gaan, maar dat er uiteindelijk toch binnen gevochten werd. In een geval werd de tegenstander al verraderlijk neergestoken voordat hij bij de deur was. En vier keer ging men niet op de uitnodiging om buiten te komen vechten in toen werd er binnen maar gevochten.

 

 

De verwondingen

 

Er was een groot verschil tussen snijden en steken. Als je de tegenstander een steek in de buik toebracht was er een goede kans dat je hem doodde. De verwondingen toegebracht door te snijden waren veel oppervlakkiger en zelden dodelijk. Soms was er met het mes gezwaaid en was er noch gesneden, noch gestoken, ofwel omdat men alleen maar dreigde, of omdat men niet kon, bijvoorbeeld omdat men tegengehouden werd.

 

- Met een mes gestoken                                                                                        25 x

               - in de rug                                        1 x

               - in de arm                                       2 x

               - in buikof borst                                             7 x

               - onbekend waar gestoken          15 x

 

               - Op straat                                       9 x

               - In huis, meestal herberg            9 x

               - voor de deur                                 1 x

               - onbekend                                       6 x

 

 

- Met een mes gesneden                                                                         16 x                                                   

 

               - gezicht                                            5 x

               - arm                                                 4 x

               - zij, boven de heup                       2 x

               - borst                                               1 x

               - schouder                                        1 x

               - been                                                2 x

               - onbekend                                       4 x

 

Het totaal is 19, drie keer was er sprake van sneden op verschillende plekken op het lichaam.

 

               - in huis, herberg                            8 x

               - op straat                                        3 x

               - voor de deur                                 5 x

 

 

Het valt op dat de messteken zelden met het rituele 'naar buiten voor de deur gaan om te vechten' gepaard gingen, en het snijden relatief vaak wel. Bij het snijden was waarschijnlijk over het algemeen ook sprake van wat meer zelfbeheersing. Dan ging het er niet om de de tegenstander te doden, maar om hem te beschamen en van hem te winnen.

 

 

 

Ontwikkeling in de tijd

 

De eerste keer dat in de bronnen sprake is van naar buiten gaan om te vechten dateert uit 1708. In de daarvóór vermeldde 14 gevechten is daar geen sprake van.

 

 

Verder keken we naar hoe vaak steken dan wel snijden voorkwam:

 

Periode

Steken

Snijden

Totaal

1543-1551

2

0

2

1660-1679

2

0

2

1680-1699

4

0

4

1700-1719

6

3

9

1720-1739

6

3

9

1740-1759

3

4

7

1769-1779

0

4

4

1780-1804

2

3

5



Het is opmerkelijk dat het snijden pas vanaf 1708 vermeldt wordt. Daarvoor werd alleen maar gestoken. De voorlopige conclusie is dat er kort na 1700 een verandering in het mesvechten inzette. Het mesvechten werd in toenemende mate geritualiseerd. Er werd geleidelijk meer gesneden en minder gestoken. Bij het snijden had men een voorkeur voor het gezicht. Op den duur werd het steken zelfs een relatieve zeldzaamheid. Die ritualisering ging gepaard met een ongeschreven regel om naar buiten te gaan om te vechten. Omdat de emoties hoog omliepen werd daar echter slecht de hand aan gehouden.

 

Wat verder opvalt is een terugloop van het aantal gerapporteerde gevallen van mesvechten in de Veghelse schepenprotocollen vanaf het midden van de achttiende eeuw. Dit gaat samen met het sterk verminderen van de vaak dodelijke steekpartijen. In 1781, 1787, 1796, 1797, 1798, 1800 en 1807 werd het kappen en snijden van peperkoek op de jaarlijkse kermis verboden vanwege de vechtpartijen met messen. Men zag liever geen messen op de kermis. In die periode zijn ook weinig gevallen van mesvechten in de protocollen vermeld.  Misschien dat de maatregelen van de overheid wel enig effect hadden. Maar de meeste mensen hadden wel een eigen mes op zak. Ik denk daarom dat er nog wel steeds gevochten werd - het verbod werd niet voor niets zo vaak herhaald - maar dat vanwege de toegenomen gewoonte om te snijden in plaats van te steken, de verwondingen minder ernstig waren en dat de verhalen over de vechtpartijen daarom ook minder vaak in de protocollen belandden.

 

 

 

De vechtpartijen

 

Nr.

Jaar en toedracht

Ooorzaak

Lokatie

Poging, geslagen, gestoken of gesneden

1

1538: Willem Peters zei: “Waneer ghy myn spory ende groen betaelt, dan sal ick ow die poeten betalen.” Jan Delis werd boos en trok zijn mes en wilde Willem daar mee steken.

 

Ruzie om handel

In huis

Poging

2

1543: Jan Hanrick Emontss verklaart dat vorster Goert Janssoen in zijn huis kwam en zijn vrouw met een mes sloeg

 

Onbekend

In huis

Geslagen

3

1544: Lenaert Hanrick Lenaertssoen en Goesse Janssoen die Smit hadden ruzie op straat. Die vechters werden gescheiden. Toen kwam Thonis Hanricxs die Goessen die Smit sloeg. Ook die werden gescheiden. Toen kwam Lenaert Hanricxs en die stak Goessen die Smit in zijn rug.

 

Ruzie ter plekke

Op straat

In rug gestoken

4

1551: Jan Jan Martens wilde vanaf de straat zijn huis binnen gaan. Daar kwam hij Peter Roeff Janssoen inden Horck tegen, die zijn degen uittrok en Jan daarmee verwonde ' in synen arme, daer hy subytelyck ende haestelyck aff gestorven is, mids veel bloets aff te laten.’

 

Onbekend

Op straat

In arm, vermoedelijk gestoken

5

1660: Daniel Roeloffs van Kilsdonck en Dillis Roeloffs van Lijssel raaken slaags over de tienden in het huis van vorster Anthonij van Eeck.  Dillis trok zijn mes en stak Daniel in zijn linkerborst.

 

Ruzie om de tienden

In huis

Im borst gestoken

6

1667: Antonij Loden ende Mathijs Willems van Rixtel raakten slaag in het huis van Jan Hendrick Peters. Antonij werd met een mes gestoken.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Gestoken

7

1683: Anneken Jan Thijssen was van Handel naar Veghel gegaan, vergezeld van  Claes Jan Claassen van Uden. Ze legden in Boekel aan in de herberg van Adriaan Willem Harmens. Claes Jan Claessen probeerde haar onzedelijk te betasten, wat Anneke belette. Anneke liep toen weg uit de kamer naar de keuken, waar Claes haar met getrokken mes volgde. Hij schold haar uit. Anneken bleef bij het gezelschap in de keuken. Er was een getrouwde man, Dirck Everts, die haar op zijn schoot trok. Hij zei dat hij een goede vriend  was van haar vader. Claes gooide die man toen met een stoel. Dirck sloeg Claes terug met een vuurschup. Anneken is naar buiten gelopen en naar Veghel teruggekeerd. Later hoorde ze dat Claes in het gevecht was omgekomen.

 

Ruzie om een vrouw

In huis

Vermoedelijk gestoken, want omgekomen

8

1689: Aart Sleurs raakte slaags met Jacob Koppens, mulder op de Coevering, in het huis van Cornelis Hendrick Jans te Sint-Oedenrode. Aart haalde een mes te voorschijn en probeerde daar Coppens mee te steken. Cornelis scheidde de vechtenden.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Poging

 

9

1689: Jan Peter Teunis Hendricks is in zijn buik gestoken en daaraan overleden

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

10

1694: Jan Antonij van Roij, in de wandeling genaamt Snaers, is in zijn borst gstoken en daaraan overleden.

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

11

1696: heer Jacques de Bolagro , is in zijn borst gstoken en daaraan overleden

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

12

1701: Lambert Jansen Kosters is gestoken

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

13

1707: Claes Janse Rademaker, Gerrit van de Santvoort de Smith, en Roeloff Teunis Roeloffs enerzijds raakten slaags met de wevers Adriaen Broekmans en Lambert Willem Jorissen, genaamd Lambert Trojen, anderzijds in de herberg ter van Antonie Spierings, int Bonte Paert. Ze vochten met messen, tangen en asschoppen. Peter Boorten werd neergestoken door Adriaen Broekmans.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Gestoken

 

14

1708: Henrick Peter Theunis Henrickx, Goort Aert Goorts, Daniel Thonij Dierckx, en Jan Francis Aert Goorts hadden ruzie met elkaar en trokken hun messen. Daniel had een mes in zijn hand.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Poging

 

15

1708: Theunis Daendels liep over de weg. Hij trok zijn mes tegen Lamert Aert Donckers, 'die naer eenigen tijt met het eert naer hem geworpen te hebben eijndelijk sijn mes oock heeft getrocken, ende tegens den selven gevochten'. De vechtenden werden gescheiden.

 

Onbekend

Op straat

Poging

16

1708: Dirck Aerdt Donckers ende Thijs Jan Thijssen hadden woorden met elkaar en vochten voor de deur van herbergier Roeloff Claessen. Thijs Jan Thijssen was 'door sijn aengesight gesneden'. Arien Roeloffen kwam met een stok tussenbeiden.

 

Onbekend

Voor de deur

Snee door gezicht

17

1709: Peter Boortenuit Uden is in zijn borst gestoken

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

18

1715: Henrick Jan Ariens was met zijn kar aan het varen, en werd als gevolg van een eerdere ruzie met een gaffel gestoken door de vrouw van Peter Jan Theunis van Eerdt. Van Eerdt kwam erbij met een mes in zijn hand en stak Henrick in zijn rechterarm.

 

Eerdere ruzie

Op straat

In arm gestoken

19

1715: Jan Dirck Tijssen ende Willem Jan Thomassen, knecht van Gerrit van de Zantvoort, maakten 'questie en verschil hadden, ende soo hoogh raeckten dat sij malkanderen om te vechten buijten de deur eijschten'. Willem was door sijn aengesicht gesneden, zodat hij bloede.

 

Ruzie ter plekke

Voor de deur

Snee door gesnicht

20

1716: Matthijs Teunissen zat in het huis van Gerard van Zantvoort te praten. Jacob Aert Jacobz, knecht van Gerardt van de Zantvoort, kwam binnen. mathijs vroeg waarom Jacob zo laat thuis kwam. Jacob antwoordde dat het Mathijs niets aanging, en 'daerop voor de deur eijschte'. Jacob liep naar de deur en Matthijs volgde hem. Voordat Matthijs 'in het portael van de eerste deure was' werd hij door Jacob in zijn buik gestoken.

 

Ruzie ter plekke, maar er was zeker meer aan de hand.

Voor de deur geëist, maar binnen al gestoken

In buik gestoken

21

1716: Paulus Joosten van der Pol en Jan Hermans van Boxtel vochten met messen op straat. Paulus bloedde aan zijn hand.

 

Onbekend

Op straat

Onbekend

22

1717: Ruth Gerit Janssen van Dommelen en Jan Peter Jan Teunis keerden terug van Den Bosch naar Erp. Bij de Steencamp te Vechel , kregen ze ruzie. Ze sloegen elkaar met een wandelstok. Jan verdedigde zich met een mes en stak Ruth in zijn buik. Ruth overleed aan deze verwonding.

 

Ruzie ter plekke

Op straat

In buik gestoken

23

1719: Anthonij Schulfers schold in de herberg van Dirck van den Tillaar Antonij Spierincx uit voor schurk. Schepen Van Doorn bemoeide zich ermee en werd door Schulfers geslagen en in zijn neus gebeten. Adriaan Koijmans, zwager van Schufers, trok zijn mes en bracht A. van Laan 'een sneede in sijn aengesigt toe'. Schulfers liep naar buiten voor de deur en daagde de twee beste uit de herberg uit om met hem te komen vechten. Niemand ging daar op in.

 

Ruzie ter plekke

In huis en voor de deur uitgedaagd

Snee door gezicht

24

1722: Jan Antony Hoppenaars werd ten huize van Lambert Donckers door Jan Peters Geerit gevraagds: “Waerom zijt gij heden niet mede op de gilt weesen teeren?” Ende tegelijk zijn mesch uijttreckende, zeijde: “saa, staa vast.” Hij deponent, soo ras niet in staat conde raaken om sig te defendeeren, off wiert van den selven Jan Peters aen de slincker zijde van zijn aensigt doorsneeden, en nog niet ophoudende, maar wiert van den selven alnog miserabel gesneden door zijn regter borst, tot int hange zijns buijx.

 

Eerdere voor-geschiedenis

In huis

Gesneden

25

1722: Hendrik van Deuren is in zijn rug gestoken op de hei tussen Koevering en Veghel

 

Had eerder ruzie in het huis van de mulder

Buiten

 

Gestoken

 

26

1723: Hendrick Antonij Spierincx werd op veghel markt in zijn zij gestoken toen hij een ruzie probeerde te sussen

 

Ruzie ter plekke

Buiten

Gestoken

27

1727: Pieter van Croij kwam op 4-11-1726 te paard van Vegjel markt afrijden. Lambert Joosten stond tegen een muur te plassen. Pieter stapte van zijn paard af en zei: "Lambert gij seijt een lieffhebber geweest. Sout gij wel tegen mij stooten?” Lambert antwoordde: “Gij meent dat niet.” “Jaa wel,” seyde Pieter van Croij. Dat daer op dese twee persoonen tegelijck haar messen uijttreckende en naar malcanderen staaken'. Lambert stak Pieter neer.

 

Ruzie ter plekke, had kennelijk een voor-geschiedenis

Op straat

Gestoken

28

1728: Adriaen van den Tillaar zat in het huis van Antonij Geelkercken bij het vuur. Van achteren over de plaats kwam zijn zwager Jan Antonij Smits  binnen met een mes in zijn hand, zeggende: “Schelm, heb ik u hier,” 'vattende hem bij sijn kleederen ontrent de keel, steeckende naar hem, apparent om de keel aff te steecken, dog raakte bij geluck aen de kin.'Adriaen verdedigde zich met een schup. Jan stak hem aan de linkerzijde 'een hant breet onder mem'.

 

Eerdere ruzie

In huis

Gestoken in borst

29

1730: Dries van Geelkercken was in het huis van Bastiaan van de Werk. Daar kwamen ook Jan en Wouter soonen Gerit van Schaick binnen. Dries bood Jan van Schaick tabak aan.  Jan zei: "Neen, ik geef de donder en blixem van uwen tabak.” Wouter van Schaick sprong er tussen en zei tegen Dries: "bent ge een braaff kerel, gaat met mijn eens buijten, daar sal ik u exerceren.” Dries zei dat hij geen ruzie zocht. Wouter viel Dries aan. Wouter lag boven. Jan stond er met een mes bij om te beletten dat iemand de vechtenden zou scheiden. Wat later stond Dries bij het vuur. Wouter sprong met een mes op hem af en sneed hem door zijn linker arm.

 

Ruzie ter plekke met een voor-geschiedenis

Voor deur gevraagd, in huis gevochten

Snee door arm

30

1731: Antonij Kivits, molenaar te Veghel, was in de herberge van Jan van Hamont in Eerde en had de geburen daar met een half ton bier en jenever getracteerd, ongetwijfeld om de klandizie voor zijn molen te bevorderen. Hij zat daar kaart te spelen, toen de zonen van Bartel van den Heuvel, molenaar op de Coeveringse molen, met een aantal mannen binnen kwamen met messen in de hand. Ze vielen hem aan, 'naar hem stekende en snijdende'. Hij werd op vijf plaatsen gewond.

 

 Concurentie om de molen

In huis

Steken en snijden

31

1732: Gijsbert Jans Kivits,die bij zijn stiefvader Bartel van den Heuvel, 'molder op de Couvering', woont, was in Veghel met zijn vrouw in het huis van Doncquers. Bij het weggaan stond Eymbert Tonij Smits in de deur, die hen op straat volgde. Eymbert zei: “Wat hebt gij mijn broer off swager gedaan." Gijsbert stak zijn hand uit en vroeg vergiffenis, maar Eymbert stak hem met een mes in de borst.

 

Eerdere ruzie, vermoedelijk om molen

Op straat

In borst gestoken

32

1736: Tonis Gijsberts van den Boogaert uit Schijndel, en Jan Tonis uit Eertde waren in Veghel in de herberg van Geerit Roeloff van de Leemputten. Jan Tonis verweet Van den Boogart dat hij zijn hop te Gemert te goedkoop had verkocht. Jan Tonis trok zijn mes en viel Van den Boogaert daarmee aan.

 

Ruzie om handel

In huis

Onbekend

33

1739: Andries Jonkers, gereformeerd en knecht van de secretaris, kwam in het huis van van Jan Daandels van den Crekelshoff in de Straat om melk te kopen. Jan Hendrick Peters zei: "Gij woont bij den secretaris en daerom sijt gij eene fijne.” Jan trok zijn mies en viel Andries daar mee aan. Ze werden door anderen gescheiden.

 

Ruzie ter plekke, geloof

In huis

Poging

34

1740: Enkele inwoners van Zondveld zaten op zondagmiddag in Eerde in de herberg van Hendrik Willems van den Tillaert. Er kwam een club jongemannen uit Schijndel binnen. Die zeiden: “Wij sullen die van d’ Eerde vandaag opheffen, en: “Wij moeten die man die de clompen aen heeft eerst attaqueeren,” dat was dan Tys Dirkx. Johannes Jans van Delft, alias Heese, uit Schijndel zei: “Wy syn vandaag hier gecomen om te vegten, en die vant Eert eens op te scherpen.” De begonnen de mannen uit Zondveld te tarten en uit te dagen voor een gevecht. Het liep op een gevecht uit. De kleren van Dielis Gerrit Hermens was op vier plaatsen doorsneden.

 

Vechten voor de lol

In huis

 

Gesneden

35

1747: Jan Laurensse van Berkel kreeg ruzie met zijn zus Emmerens, vrouw van Hendrik Geerts Dieperbeek in de herberg van vorster Aalbert van de Ven. Hij zei: Swijgt stil, off ik schup u voor u gat.” Dirk de Leeuw zei tegen Jan: “Stoot haar niet, als ik er bij ben, want dan salt niet wel zijn.” Jan sloeg hierna Dirk met een tang op zijn hoofd, 'dat hem het bloet van zijn hooft afliep'. Dirk de Leeuw viel daarop Jan Laurenssen aan met een mes 'en hem daarmede eene wonden in sijnen linkeren arm toebragt, soodanig dat hij daar van seer sterk bloede'.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Vermoedelijk gestoken

36

1747: tijdens Veghel kermis kregen Willem Willem Jan Tomasse en Dirk Jan Francis ruzie. Willem trok zijn mes en sneed daarmee Dirk op zijn linkerschouder.

 

Ruzie ter plekke

Op straat

Snee in schouder

37

1750: Johannes Willem Vrenssen uit Osch kreeg ruzie met Peter van Esch, in de wandeling genaemt Schaepmenneke, ook uit Oss, in veghel in het huis van Adriaen Claesse Rademakers . Het ging over 'koopmanschap van een paerdt en haever'. Peter sprong op en stak Johannes drie keer met een mes.

 

Ruzie om handel

In huis

Drie keer gestoken

38

1752: Adriaen Peter Ketelaers was in de herberg van Adriaen Lambers van de Ven. Daar onstond een woordenwisseling met Peter Janse van de Wiel. Poulus Janse van de Sande riep hem buiten de deur. Toen hij daar kwam stond daar Peter Janse van de Wiel, die zijn mes trok en hem een snee gaf  zijn linkerarm.

 

Ruzie ter plekke

Voor de deur

Snee op arm

39

1754: Pieter Schippers had ruzie met ritmeester Tielen over de pelleweverij. Secretaris de Jong had bemiddeld en was toen weggegaan om te gaan eten. Schippers bleef er over doorgaan en trok op een gegeven moment zijn mes. Cornel Tielen, zoon van de ritmeester, sprong er tussen om het vechten te beletten. Schippers zei: “Ik wou wel tegen den ritmeester of den cornet stoote. Ik verstae de floret ook. Waer dat de heere wilde op de kerckhof, of op een andere plaets.” Wat later kalmeerde hij.

 

Ruzie om een weverij

In huis

Poging

40

1757: Adriaen Hendrik Boermans werd in Eerde op straat voor het huis van Lambert van den Oever in de borst gestoken door Dielis Geerit Hermens

 

Onbekend

Op straat

In de borst gestoken

41

1759: Dirck Roijackers en Jan, knegt van Jan Jaspers van den Dungen kregen ruzie in een herberg. Dirck Roijackers trok zijn mes, en ga Jan 'een sneede in het dick van syn lincker been heeft toegebragt, dat sterck bloede.’

 

Ruzie ter plekke

In huis

Snee op been

42

1769: Jan Jaspers van den Dungen, Dirck Royackers en Jan, knecht bij Jan Jaspers van den Dungen, allen wonende op Jekschot kwamen in het huis van Gijsbert Ramakers, in Veghel over de Bruggen. Dirck Roijackers en Jan, de knecht van Jan Jaspers, kregen ruzie met ekaar. Jan pakte de tang die bij het vuur stond en sloeg daarmee naar Dirck Roijackers. Dirck trok zijn mes, en sneed Jan 'in het dick van syn lincker been heeft toegebragt, dat sterck bloede'.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Snee op zijn been

 

43

1764: Hendricus Lamberts van der Heyden, herbergier op de Couvering, en Dirck Lambers van Boxtel kwamen in de herberg van Willem Gijsbert Smits op de Achterdijk. Wat later kwam Willem van der Asdonk binnen en ook Peter Wouters van der Heijden. Willem van der Asdonk bestelde een glas jenever en was wat later aan het vloeken “Mordju, goddome.” Clasina Peters van Geffen, die in de herberg werkte, zei: “Ik wil dat vloeken niet langer hebben. Het is ook te digt by de kerck. Betaalt den jenever en vertrekt uyt het huys.” Willem: “Blixemse hecx, Ik kan u betalen, maar ik wilder voor u niet uyt gaan.” Hij goot de jenever in het vuur wat een steekvlam gaf. Hij trok zijn mes. Ook Dirck Lambers van Boxtel zwaaide met zijn mes en riep: “Gelyk er uyt,” waarop het licht uitging. De herbergier kreeg een snee met een mes op zijn rechterarm, een wond op zijn linkerhand en een snee op zijn linkerborst. Het licht ging wer aan en Dirk van Boxtel bestelde weer jenever. Clasina zei: “Wy hebben geen jenever meer.” Lambert van Boerdonk verklaarde dat Willem van der Asdonck naar hem stak met een mes. Van Boxtel had ook Hendricus van der Weijden gesneden.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Gesneden op arm en borst

44

1765: Tonij Janse Vervoort kwam inde herberg van Hendricus van der Heyde op de Coevering. Jan Jan Tomasse, knecht van Dirk van Boxtel gaf Tonij een glas jenever, zeggende: “Drinkt uyt, en geeff ook een glas.” Tonij zei: Ik heb myn gelt verteert en geeff niet.” Hij vertrok, terwijl Jan hem tegen probeerde te houden. In Eerde op de Cuylen kwam hij Dirk van Boxtel, Jan Jan Tomasse en Peter van Gemert tegen. Jan vroeg Tonij om een vuurtje.  Tonij rende weg, en werd door de drie ingehaald. Tonij sprong over een sloot, de drie sprongen hem na en zeiden: “Daer hebben wy den blixem,” 'beyde haer messen in de handen hebbende en niet anders dan sneede op sneede aen hem deponent toebragten en wel soodanig dat twee sneede in syn regter arm, en een boven syn regter huep kreeg, en syn ganscshe rok ontstuk was'.

 

Ruzie ter plekke, mogelijk met een voor-geschiedenis

Buiten

Snee in arm en boven heup

45

1765: Jan Driesse Verputten was in de herberg van Peter Laurense van de Rydt. Daar was ook Johannes Paulusse van der Pol, die tegen hem morde: “Schobjak, dat myn vader van uwent wil by my moet komen speyt my.” Hij pakte hem bij zijn haren en zei: “Kom maer buyten, als gy het hardt hebt.” Na zijn pijp te hebben aangestoken liep hij naar buiten. Daar werd hij door Johannes Paulusse op zijn hoofd geslagen. Jan vluchtte en werd door zijn belager achtervolgd. Hij kreeg een snee boven zijn voorhoofd.

 

Eerdere ruzie

Voor de deur

Snee boven zijn voorhoofd

46

1789: Hendrik Willem Voets had Maria Arnoldus van den Hurk beloofd met haar te trouwen en wilde die belofte niet nakomen. Jan Johannis Hak en Willem van Heumen gingen met hun zwager Anthony Clerx naar Maria's huis om dat te regelen. Johannis van den Hurk, broer van Maria, dreige Hendrik kapot te steken, als hij niet met Maria trouwde. Johannis ging een mes halen. Zijn zwager Anthony Clerx zei tegen hem: “Gij sult mij immers hier in huys niet dood steeken.” Jan Hak en Anthonij Clerx gingen door de voordeur naar buiten, en Willem van Heumen en Johannis van den Hurk door de achterdeur. Johannis liep achterom naar voren en stak Anthonij Clerx in zijn buik.

 

Ruzie om niet nagekomen trouwbelofte

 

Buiten de deur

Steek in buik

47

1792: In de herberg van Johannis Baltus van de Reyt, in Eerde, ontstond ruzie tussen Lambert van den Bogaert en het zoontje van Peter Gysbert Vermeulen en vervolgens met de vader Peter Gysbert Vermeulen. Peter sloeg naar Lambert met een stok. Lambert trok zijn mes en stak en sneed Peter door zijn lip en verwondde hem in zijn zijde.

 

Ruzie ter plekke

In huis

Snee door liep, mogelijk ook gestoken

48

1799: Antony Scheij is gestoken

 

Onbekend

Onbekend

Gestoken

49

1801: Zeven jongemannen uit Veghel zaten gezellig bij elkaar in de herberg van Hendrik Antonij van Schyndel, aan de Heyde. Een stel jongemannen uit Uden kwamen binnen en die bestelden jenever en bier. Dirk Willem de Groot uit Uden zei lachend: “Ik zal een haast aan de slag gaan, als ik dit soopje uijt heb, en beginnen in dien hoek.” Johannis Manus Smits uit Veghel was naar buiten gegaan en gevolgd door Jan Willems Versteegde, die vroeg: “Wil je tegen my sneijen?” Smits antwoorde: “Neen, ik heb immers geen rusie teegen u gehad.” Waarop hij in het slijk werd gegooid. Dirk Willem de Groot sprong op met een mes in de hand, zeggende: “Veghelse prullen, gelijk er uijt.” Dirk Willem de Groot sprong op Dirk van Eembergen uit Veghel af en sloeg hem met de handvat van het mes hard op zijn schouder en sneed sneed ook naar andere personen.

 

Voor de lol

Voor de deur en in huis

Poging om te snijden

 

50

1804: Jan Hendrikus van den Bogaard en Hendrikus van den Broek, kwamen terug uit Uden en bezochten met Jan Tiesse in Veghel de herberg van de weduwe van Hendrik van Schyndel. Daar waren ook Hendricus en Antony Johannis van de Ven aanwezig. Hendricus en Antonij van de Ven dachten dat ze door hen voor de gek werden gehouden. De andere drie liepen daarop een voor een naar buiten, waar ze elkaar weer troffen. Ze werden door de geboeders Van de ven gevolgd en Antonij van de Ven has Jan Tiesse dwars over zijn voorhoofd en in de rechter zijde gesneden.

 

Ruzie ter plekke

Op straat

Over zijn voorhoofd en rechter zijde gesneden

 

 

 

Bronnen: Rechterlijk archief Veghel; rekeningen van de kwartierschout van Peelland, uit Henk Bijers, Archiefcollectie; Frank. C. Meijneke, Op reis door de Meierij met Stephanus Hanewinckel. Voettochten en bespiegelingen van een dominee, 1789-1850 (Tilburg 2009) 274.