De corporele vergaderingen in Veghel (1532-1802)

Martien van Asseldonk, 7 september 2014

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

We onderzochten de  'brede vergaderingen' in Veghel. Dat zijn de vergaderingen van de beëdigde functionarissen zoals de schepenen, gezworenen, kerkmeesters en armmeesters, al dan niet samen met een aantal geërfden. Als de geërfden er bij waren, was sprake van een vergadering van het corpus of lichaam, dus de gezamenlijke inwoners, van het dorp. Dat werd ook wel een corporele vergadering genoemd. Als de beëdigde functionarissen vergaderden, dan deden ze dat altijd als vertegenwoordigers van het corpus. We noemen beide typen hierna corporele vergaderingen, waarbij we wel schep blijven letten op de aan- of afwezigheid van de geërfden. Strict genomen was alleen een evrgadering waar ook de geërfden aanwezig waren een vergadering van het corpus, ofwel een corporele vergadering.

Schepenen traden ook met gezworenen of borgemeesters samen op, bijvoorbeeld bij de verkoop van gemeentegronden. Soms was daar ook een aantal geërfden  bij aanwezig. Dit soort kleinere colleges zijn niet onder de corporele vergaderingen gerekend. De aanwezigheid van de kerkmeesters en armemeesters is als dooslaggevend criterium gehanteerd.

We vinden corporele vergaderingen vermeld in de schepenprotocollen en de resolutieboeken van Veghel. Van de schepenprotocollen van 1529 tot 1559 en de resolutieboeken van 1662 tot 1810 zijn regesten gemaakt, zodat we een volledig overzicht hebben van de corporele vergaderingen in deze perioden, voor zover die in die bronnen vastgeleg zijn. Voor de tussenliggende periode 1559-1662 zijn ook een aantal corporele vergaderingen aangetroffen in de schepenprotocollen, maar het is mogelijk dat er een aantal over het hoofd zijn gezien. Bovendien is het archief voor die tussenliggende periode niet bijster goed overgeleverd.

De periode 1532-1588

Aanwezigheid

De enige keer dat de geërfden niet aanwezig waren, was toen in maart 1552 iemand gemachtigd werd om namens Veghel op te treden geschil voor de Raad van Brabant in een geschil tegen Jan Hanricx Boeyens. Wel staat er bij dat deze machtiging gebeurd was 'mit volcomen consente der gebueren'.

Doel van de corporele vergaderingen:

Waarom de corporele vergadering bij elkaar geroepen werd:

-        Geschillen (5 x)

-        Verklaringen over het gedrag van kapelaan Wouter van der Asdonck (2 x);

-        Geschillen voor de Raad van Brabant tegen Jan Hanricx Boeyens en tegen Uden

-        Machtiging om op te treden in een geschil tegen het Adam van Mierde Gasthuis, eigenaar van de hoeve Grodonk te Eerde

-        Verkoop van gemeentegronden (2 x)

-        Op 11-1-1542 en op 17-2-1583. Meestal werd over verkoop van gemeentegronden besloten in een kleiner college.

-        Financiën en belastingen  (6 x)

-        Op 25-10-1532 beloofde de vergadering om drie lieden die geld geleend hebben voor het dorp schadeloos te houden

-        Op 24-11-1538 een machtiging om met de ‘heeren en raet der stadt van sHertogenbossche’ te onderhandelen over betalingen

-        Op 30-11-1541 machtiging om voor ‘die heeren ende raet’ van Shertogenbossche met andere vertegenwoordigers van het platteland de rekening te horen van de kosten die namens de stad en het platteland gemaakt zijn.

-        Op 14-11-1542 machtiging om met anderen ‘der stadt van Shertogenbosch ende haerre Meyerien’ het ‘dorp’ te mogen belasten, om geld bijeen te brengen om daarmee ‘die knechten ende andere saecken den orloge aentreffende’ te betalen

-        Op 6-2-1547 machting om advies te gaan halen bij de Raad van Brabant over het innen van belastingen

-        Op 20-9-1574 garantstelling in verband met het lenen van geld ten behoeve van het dorp

Over de periode 1588-1650 hebben we geen vermeldingen van corporele vergaderingen gevonden. Die zullen er ook toen wel geweest zijn, maar het achief over die periode is slecht overgeleverd.

De periode 1655-1749

Aanwezigheid

Wat vergeleken met de periode 1532-1583 niet is veranderd is de aanwezigheid van de schepenen, kerkmeesters en armmeesters in nagenoeg alle corporele vergaderingen. Vergeleken met die vroegere periode zijn er ook opvallende verschillen:

-        In 1532-1588 waren de geërfden nog in ongeveer 80 % van de corporele vergaderingen aanwezing, in 1655-1749 was dat nog slechts in ongeveer 20 % van de gevallen. In de meeste gevallen lieten zij zich vertegenwoordigen door het college van beëdigde functionarssen, met name de schepenen, borgemeesters, armmeesters, kerkmeesters en de twaalf- of achtmannen, samen 'de vijf leden' genoemd.  In een akte van 30-11-1546 is ook sprake van 'den vyff leeden des dorps van Vechel', toen hoorden daar de gezworenen nog bij en nog niet de borgemeesters.

Als de geërfden aanwezig waren, ging het meestal om zaken van belang, of waarbij hun aanwezigheid noodzakelijk was, zoals in 1673 toen ze zich collectief borg stelden voor drie personen die voor het dorp op eigen titel geld geleend hadden. Het ging verder om het lenen van 1,000 gulden, de afvaardiging naar een kwartiersvergadering, overleg over het aanstellen van een algemeen belastingontvanger voor Veghel, verzoek om vermindering van landslasten, voorbereiding voor een mogelijke oorlog, de aanleg van een boomkwekerij en de aanleg van de Nieuwe Rooise Dijk in 1749.

-        Tussen 1575 en 1579 was een nieuwe functie in het leven geroepen voor het beheer van de dorpsfinanciën: de borgemeesters. Ze ontbreken nog in de periode 1532-1552. De vermelding op 17-2-1583 van een 'geswoeren' betreft een borgemeester die in die tijd nog meestal als gezworen aangeduid werd. In de periode 1655-1749 zijn de borgemeesters nagenoeg altijd aanwezig bij de corporele vergaderingen.

-        De gezworenen waren in de periode 1532-1552 in 80 % van de corporele vergaderingen aanwezig. In 1575-1579 kregen zij er het beheer van de dorpsfinancien bij, ze werden borgemeesters. Die taak was nogal veeleisend, waardoor hun oorspronkelijke taak: de regelgeving en het toezicht houden op de gemeint, verwaterde. Het toezicht houden opd e gemeint werd overgenomen door de vorster, ondervorster en schutter, en de regelgeving door de regenten. In 1662 werd de functie van gezworene hersteld, maar alleen wat het toezicht op de gemeint betreft. De regelgeving bleef in handen van de regenten. De gezworenen nieuwe stijl van na 1662 waren dus niet veel meer dan een soort extra schutter of extra ondervorster. Dat verklaart waaom ze niet tot 'de vijf leden' werden gerekend en in de periode 1655-1749 slechts in 23 % van de corporele vergaderingen aanwezig waren. Dat ze überhaupt soms nog aanwezig waren, had te maken met hun voormalige status. Ze waren er niet omdat men over de gemeint overlegde.

Doel van de corporele vergaderingen:

Waarom de corporele vergadering bij elkaar geroepen werd:

-        Het vaakst werd vergaderd over financiën

-        Het lenen van geld

-        Het opzegging van een geldlening

-        Het verkopen van een erfcijns

-        Overleg over de dorpsschulden

-        Het treffen van een regeling met betrekking tot schulden

-        Verzoek om vrijstelling van een  boete van de hoge overheid

-        Verzoek om vermindering van landsbelasting

-        Op 25-5-1744: er staat een oorlog staat voor de deur, het is zaak voor het dorp om voldoende geld in kas te hebben

-        Ook voor overleg over belastingen werd vaak een corporele vergadering gehouden

-        De aanstelling van een verpondingbeurder

-        De aanstelling van een collecteur voor de gemene middelen

-        De verpachting van de collecte van de verponding

-        Het innen van het hoofdgeld

-        Het vaststellen van de hoogte van personele omslagen

-        Een verklaring dat de pachter van het hoorngeld en bezaaid meer belasting vroeg als gebruikelijk was

-        Op 17-10-1724: een voorstel tot aanstelling van een algemene ontvanger van de belastingen (dit voorstel werd afgewezen)

-        Het beheer van gemeente-eigendommen

-        Verkoop van gemeentegronden op 3-2-1680. Voor dit doel werd slechts zelden een corporele vergadering gehouden, meestal werden nieuwe erven door de schepenen en borgemeesters verkocht.

-        Op 1-8-1661: reparatie aan de kerk en de klok, verzoek om een bijdrage van het land

-        In 1722-1723: twee maal vanwege de koop van een nieuwe pastorie voor sominee Craijenhof

-        Op 13-7-1749: de Raad en Rentmeester Generaal der Domeinen  stimuleert boomkwekerijen en het op orde brengen van de wegen

-        Op 25-9-1749: over de aanleg van de Nieuwe Rooise Dijk

-        Overlast en geschillen:

-        In 1674-1678 drie maal vanwege een geschil waarbij drie inwoners van Veghel betrokken raakte en Dis Dirx en Marten Michiel Donckers in Den Bosch gegijzeld werden

-        Op 29-1-1730: overlast van water afkomstig uit de Peel

-        Op 15-8-1735: de gereformeerden klagen omdat er twee proclamaties zijn, zowel vóór en ná hun eredienst

-        Relatie met de hogere overheid

-        Op 4-4-1663 over het achterhouden van plakkaten

-        Op 26-4-1704 over de afvaardiging naar een kwartiersvergadering

De redenen waarom er in de periode 1655-1749 corporele vergaderingen werden gehouden, week niet principieel af van die in de periode 1532-1583. Het ging voornamelijk over dorpsfinanciën en belastingen. Een enkele keer werd er overlegd over overlast, een geschil of over de verkoop van gemeentegronden. Dat laatste werd in beide perioden meestal door een kleiner college afgedaan. In 1655-1749 werd wat vaker vergaderd over het beheer van gemeente-eigendommen dan in de zestiende eeuw, omdat de verantwoordelijkheden van het dorp op dat vlak ondertussen toegenomen waren.

De periode 1752-1802

In 1795 kwam er een einde aan de periode dat de schepenen door de kwartierschout aangesteld werden. Er kwam een gekozen dorpsbestuur van zeven leden, aanvankelijk 'municpaliteit' geheten. Toch is 1795 wat het dorpsbestuur betreft slechts een bescheiden caesuur geweest. De mnicipaliteitsleden beleven zich schepen noemen en ook de andere functionarissen zoals de twaalfmannen bleven in functie. Het karakter van de corporele vergaderingen veranderde in 1795 dan ook niet wezenlijk. Dat gebeurde pas in 1802, toen het bestuur hervormd werd. Toen kamen er permanente vertegenwoordigers van de buurtschappen in het plaatselijk bestuur. Daarmee verdwenen de twaalfmannen en nam de behoefte aan corporele vergaderingen af. De  vermindering van het overleg met de geërfden had in 1803 nog wel een staartje, waarover dadelijk meer.

Aanwezigheid

De vertegenwoordiging in de corporele vergaderingen tussen 1753 en 1802 wijkt niet wezenlijk af van die in de periode 1655-1749. Wel is de aanwezigheid van de twaalfmannen verbeterd en de deelname van de gezworenen nam verder terug van 23 % in 1655-1749 naar 4 % in 1752-1802. De geërfden waren aanwezig wanneer het om belangrijk geachtte zaken ging. Thematisch:

-        verkoop gemene gronden 3 x

-        overlast en geschillen 3 x: 2 x waterlopen te Jekschot, 1 x over de runmolen te Middelrode

-        eigendommen 2 x: brandspuit en veharding vand e weg in de kom

-        financien 2 x: verkopen turf en betaling aan Engelse troepen

Een bijzondere corporele vergadering

Er is één corporele vergadering geweest die in dit verhaal niet mag ontbreken. De vergadering wordt noch in de schepenprotocollen, noch in de resolutieboeken genoemd en ontbreekt daarom ook in bovenstaand overzicht. Het was een initiatief van 141 geërfden die zich tegen de schepenen van Veghel hadden gekeerd. We kennen de gebeurtenis alleen uit een memorie van secretaris Gerard de Jong die tussen de stukken van het het proces tussen Veghel en Sint-Oedenrode over Eerde en over de afvoer van regenwater van Jekschot bewaard is gebleven. Begin 1755 raakte het geschil over de afvoer van het regenwater van Jekschot in een impasse. De Staten-Generaal had de zaak voor advies doorverwezen naar de Raad van Brabant. De Staten-Generaal stelden op 6 januari 1755 voor om de zaak te laten zoals die was, maar Sint-Oedenrode zag niets in dat voorstel, aangezien Veghel de afvloeiing van het water belemmerde. De zaak kreeg nu een onverwachte wending. De stadhouder van Peelland stelde op 31 januari 1755 bij de vernieuwing van de schepenbank van Veghel zes nieuwe schepenen aan, die partij kozen voor het standpunt van Sint-Oedenrode. De nieuwe schepenen stuurden een rekest naar de Raad van State om de zaak over te dragen aan de kwartierschout, die de regenten van Sint-Oedenrode steunde. In Veghel kwam het corpus, in totaal 141 personen, zonder de nieuwe schepenen bijeen. Gerard de Jong schreef in de memorie dat het erop aan kwam of de mening van de zes nieuwe schepenen van Veghel, die toen geheel aan de kant van die van Sint-Oedenrode stonden, zou mogen prevaleren boven het standpunt van enkele honderden geërfden langs de Aa, van wie er 141 besloten hadden de zaak aanhangig te maken bij de Raad van Brabant. Het corpus van Veghel stuurde een brief naar de Raad van Brabant. Het standpunt van de zes nieuwe schepenen diende volgens het corpus te worden afgewezen. Drie van de nieuwe schepenen hadden op 31 januari 1754 voordat ze schepen waren met andere inwoners van Veghel het stuk ondertekend waarin door het corpus van Veghel toestemming gegeven werd om een proces tegen Sint-Oedenrode aan te spannen. Dat waren Jasper van der Velden, Hendrik van Asseldonk en Adriaan Verhoeven. De andere drie nieuwe schepenen hadden het stuk van 31 januari 1754 niet ondertekend. Een van hen was presidentschepen Lambert van den Bogaart. In de brief van het corpus wordt hij in een in Haagse ogen ongunstig daglicht geplaatst. Hij zou roomsgezind zijn en een herbergier die via schepenambt de omzet van zijn herberg wilde vergroten. Een andere nieuwe schepen was Leendert Donkers, een volle neef van de vrouw van de president-schepen. De derde was Karel van Thielen, kornet militair: volgens de brief van het corpus was hij nog jong en nieuw in de gemeente en niet altijd geïnteresseerd. Deze laatste drie personen zouden hebben kunnen zeggen dat ze nooit met de procuratie van 31 januari 1754 ingestemd hadden, maar volgens het corpus hadden ze gewoon een zeer slecht inzicht in de kwestie.

De Raad van State wees op 9 mei 1755 het verzoek van de nieuwe schepenen af en verwees de zaak terug naar de Raad van Brabant. Hierdoor kregen de geërfden van Veghel gelegenheid om hun mening te geven. Op 12 mei 1755 werd er voor commissarissen van de Raad van Brabant een bijeenkomst gehouden van de regenten van Sint-Oedenrode en Veghel. Dat leverde geen nieuwe standpunten op en uiteindelijk werd alles gelaten zoals het was. Op 8 september 1755 stuurde de Raad van Brabant een bericht dat drie gecommitteerden van Veghel een besluit mochten nemen buiten de nieuwe schepenen om en met Sint-Oedenrode overeen mochten komen de waterlopen te laten voor wat ze waren. De nieuwe schepenen die nu buiten spel stonden, bevalen op 20 september toch nog aan Peter Leenders om de afgedamde sloot tussen zijn erf en de Jekschotse velden te ruimen. Uit vrees voor een boete heeft Leenders de blokkade maar uit de sloot verwijderd. Gerard de Jong merkt in een memorie op dat dit niet veel gevolgen kon hebben, omdat de loop die van Zondveld naar de Aa stroomde nog niet geruimd was. Op 13 oktober 1755 werd het geschil door een resolutie van de Raad van Brabant formeel als afgedaan beschouwd. De drie schepenen die eerst het standpunt van Veghel hadden ondersteund en later in hun functie van schepenen het standpunt van Sint-Oedenrode verdedigd, werden nog door de Raad van Brabant vervolgd wegens het vertellen van leugens in het verzoekschrift aan de Staten-Generaal, maar die zaak liep met een sisser af.

Doel van de corporele vergaderingen:

Waarom werd de corporele vergadering in de periode 1752-1802 bij elkaar geroepen? Vergeleken met de periode 1655-1749 zien we in de periode 1752-1802 een aanzienlijke verschuivng. De onderwerpen waarover men bijeenkwam bleven wel hetzelfde, maar waarover men veel of weinig vergaderde was in de periode 1752-1802  veranderd.

-        De dorpsfinanciën in de periode 1655-1749 de meest voorkomende reden om een corporele vergadering te beleggen. In de periode 1752-1802 werd daar slechts zes keer over vergaderd.

o   Over geld lenen in verband met de kosten vanwege het geschil over de waterlopen op Jekschot

o   Verkoop van turf en heivlaggen nodig in verband met een nieuwe kerkmuur

o   Over betaling aan de Engelse troepen

o   De zorgelijke situatie van de dorpskas (3 x)

-        Over de belastingen werd maar twee keer vergaderd:

o   Op 8-8-1754 over de wens van de Leen- & Tolkamer dat de inning van de verponding en bede openbaar aanbesteed wordt

o   Op 1-8-1797 over de landsbelasting

De verminderde aandacht voor de financiën tijdens de corporele vergadering hing samen met de vermindering van de plaatselijke schulden, al kwam het nog steeds voor dat de dorpskas er niet zo rooskleurig bij stond. De plaatselijke schulden in de Meierij baarden de Staten-Generaal ná 1648 zorgen, omdat deze het vermogen van de dorpen om de landslasten te voldoen aantastten. In 1695 werd het de dorpen verboden om zonder toestemming van de Staten-Generaal geld te lenen. Op 20 september 1724 kondigden de Staten-Generaal samen met de Raad van State een regeling af met als doel de schulden van de dorpen in dertig jaar af te lossen. Er kwam een belastingverlaging van ongeveer 20 procent. De rentevoet voor alle schulden werd op 3 procent gesteld. De staat droeg jaarlijks 1 procent voor de aflossing bij uit de opbrengst van de beden. Verder kwam er een strenger toezicht op de dorpsrekeningen. Er werd een formulier voorgeschreven volgens welk de secretarissen de rekeningen van het dorp en van de landslasten dienden op te maken. Er kwam een salarisregeling voor de secretarissen en er werden maatregelen getroffen tegen onnodig geachte kosten, met name proceskosten voor de Raad van Brabant in Den Haag. Deze maatregelen waren effectief. Omstreeks 1770 waren nagenoeg alle plaatsen in de Meierij van hun schulden verlost.

-        In 1752-1802 kwam men wat vaker bij elkaar vanwege overlast en geschillen dan in de voorgaande periode

o   de belangrijkse reden was het geschil met Sint-Oedenrode over Eerde en over de afvoer van het water op Jekschot. Daar werden tussen 1753 en 1764 vijf corporele vergaderingen voor belegd.

o   In 1752 vergaderde men over de lastige nieuwigheid om cijnsen in Helmond te moeten gaan betalen

o   En in 1775 over het nadelig effect van een runmolen te Middelrode

-        Net als in de vorige periode waren verzoeken van de hogere overheid sporadisch ook een reden om een corporele vergadering te beleggen.

o   Op 3-9-179 vergaderde men over het werven van vijwilligers voor het leger.

-        De tendens om meer over gemeente eigendommen te overleggen bleef verder toenemen, omdat de verantwoordelijkheden van het dorp op dat vlak ook verder toenam. Men vergaderde:

o   In 1758 en 1758 over het herstel van de afgebrande kerkoren

o   In 1760 over de op anden zijnde schow en het onderhoud van wegen. De boeten voor slecht ondehoud wegen zijn voor de rotmeesters en rotgezellen

o   In 1767 over de vernieuwing van de pastorie voor de dominee

o   In 1772 over de vernieuwing van de grote brug

o   In 1773 besloot men om een brandspuit aan te schaffen

o   In 1784 en 1791 over de verharding van de weg in de kom

o   En in 1799 overwoog de municipaliteit om de Kilsdonkse molen aan te kopen. Dit plan werd na stemming afgekeurd.

-        In de voorgaande perioden werd sporadisch wel een corporele vergadering belegd over de verkoop van gemeentegronden, maar meestal werden die verkopen door een kleiner college afgehandeld. Vanaf 1777 komt dit onderwerp nadrukkelijk op de agenda van de corporele vergaderingen te staan. Tussen 1777 en 1802 werden 21 van de 31 corporele vergaderingen (dat is 68 %) belegd vanwege de verkoop van gemeentegronden.

De eerste corporele vergadering over dit onderwerp werd op 9-8-1777 gehouden. De vergadering besloot om een commissie aan te stellen met als taak er voor te zorgen dat Veghel gehandhaafd zou blijven in haar oude recht om kleine percelen van de gemeente te mogen verkopen. Op 26-1-1779 vergaderde men over de verkoop van gemeentegrond voor nieuw raadhuis en een nieuwe weg.

Op 1-12-1786 vergaderde men over een bericht van de Leen- & Tolkamer dat 22 geërfden hadden verzocht om percelen van de gemene gronden te mogen kopen. De vergadering antwoorde dat de gemeente het recht toekomt om percelen uit te geven. Dat men vanaf 1529 tot 1737 in het ongestoorde bezit is geweest van dit recht en de gemeente, en men protesteert tegen het appointement van Raad van State van 31-2-1778 en de resolutie van 5-2-1781, waarbij het voorschreven recht aan de gemeente is ontzegd.

Op 10-3-1790 had de stadhouder een corporele vergadering doen beleggen om te horen of er bezwaren van de inwoners zijn ingebracht tegen de verkoop van gemeente gronden. 'Dan dat dewijl sommige geërfdens eenig redenen inbragten tegen de verkoping van het heijke bij Jan van Boxtel, dog geene genoegsaame redenen daer voor wisten bij te brengen is dezelve een tijd van 14 dagen eerstcomende geaccordeert, om die aan de vergadering schriftelijk voor te dragen'.

Het was in deze periode gebruikelijk om de mening vande geërfden te vragen bij de verkoop van gemeentegronden. Zo besloot de corporele vergadering van 4-3-1800: De vergadering gehoord hebbende de geërfdens syn van deselve de gevoelens different ontrent de voorstelling tot verkoping van nieuwe gemeentens gronden, en wordt besloten om niet overhaast te beslissen, en om aanstaande maandag daar verder over te praten. En op de corporele vergadering van 14-12-1802: De president draagt voor een request van verscheyde persoonen om gemeentegronden of voorpotinge te mogen kopen. Om half 11 zullen de geërfdens gehoord worden. Waarop besloten is de geërfdens binnen te laaten en hen te hooren.

Na de bestuurlijke hervorming van 1802 oordeelde het gemeentebestuur dat de geërfden niet langer gehoord hoefden te worden. Lang niet alle geërfden waren voorstander van de verkoop van nieuwe erven en de daarmee samenhangende aantasting van de hoeveelheid wildernis, die men nodig had voor het weiden van schapen, halen van turf en andere doeleinden. Dat leidde soms tot moeizaam overeg waarvan men nu verlost hoopte te zijn.

-        Vergadering van het gemeentebestuur op 24-8-1803. Ter tafel gebragt het request van Johannis Joost van de Sande cum suo om perceeltjes voorpoting te mogen verwerven. Eertijds werden de geërfden over zulke verzoeken gehoord. Nu vertegenwoordigen de gecommitteerden de geërfdens, zodat die niet meer gehoord hoeven te worden. De vergadering besluit om schout-civiel G. van Roij en substituut-secretaris J. Jacot te committeren om met het departementaal bestuur van Braband te overleggen over het al dan niet horen van de geërfdens en de te doene transporten.

-        Vergadering van het gemeentebestuur op 1-12-1803. Lid van het gemeentebestuur H. van Hoofd en substituut secretaris J. Jacot hebben rapport uitgebracht. Ze hebben advies gevraagd aan dorpsadvocaat meester P. van Meeuwen nopens het verkopen van nieuwe erven. De advocaat was volkomen van mening dat deze vergadering met de rechten die eertijds aan de corporele vergadering behoorden kan voortgaan, en doordien den Raad en Rentmeester Generaal welke laast de transporten van nieuwe erven van wegens deese gemeente had gedaan in dit opzigt was vervallen, de transporten int vervolg door den preesident of eenen commissie daar toe uit dese vergadering te benomen zou kunne geschieden, en aangaande het hooren der geërfdens zoals vanouds, vervallen te zijn door dien derzelven door gecommitteerden worden gerepreesenteert en dus geene speciale oproeping nodig zynde. Waarop de vergadering besluit, in aanmerking nemende de noodzakelykheid om dorpscasse te styven, enige percelen van deze gemeente publiek te verkopen.

Met die voortvarendheid haalde het dorpsbestuur zich de woede van een aantal inwoners op de hals.

-        Vergadering van het gemeentebestuur op 16-12-1803. J. de Jong, lid van het departementaal bestuur van Braband, als gecommitteerde uit de commissie van politie en economie, bengt ter kennis van het gemeentebestuur dat een aantal ingezetenen een verzoek gestuurd hebben naar het departementaal bestuur van Braband, en daarbij verzochten de gemeenteraad te gelasten de op 19-12-1803 te doene verkoping van nieuwe erven uit te stellen. De gemeenteraad wordt verzocht een commissie te sturen om morgenvoormiddag ten departementeels huyse ten eynde wast mogelyk met een commissie uit de geërfdens aldaar zoude preesent zyn minnelyke schikkinge en arrangementen deswegens aan te gaan. Schout-civiel G. van Roij, en mede-lid A. van den Broek worden hiertoe gecommitteerd.

Vergadering van het gemeentebestuur op 18-12-1803. De gecommitteerden G. van Roij en A. van den Broek brengen rapport uit.

-        Extract uit het register der resolutien van de commissie van politie en economie van het departementaal bestuur van Braband, 17-12-1803. Is gelezen de marginale resolutie van het departementaal bestuur van 16-12-1803 waar bij om ten spoedigste te dienen van consideratien en advies in handen van de commissie wordt gesteld een request van A. J. Verhoeven en andere ingeseetenen en geërfden te Veghel, verzoekende  dat het bestuur de raad van Vechel gelieve te gelasten met de op aanstaande maandag 19-12-1803 bepaalde verkoping van beste weij en broekgronden ontrent den Eekelskamp geleegen te suspendeeren, en verder den raad voornoemd te waarschuwen en te beveelen van nimmer in het vervolg de geërfden en hun wettig en costumier recht te turbeeren met last om al de onkosten by de supplianten in deeze gehad of geleeden te vergoeden, zonder nogtans iets ten laste der gemeente in dorpsreekening te brengen.

-        J. de Jong, de commissie uit het gemeentebestuur van Vechel en A. H. Verhoeven als gequalificeerde van bovengemelde supplianten zijn gecompareerd. Welke comparanten, na het wisselen van consideratien over en weeder door intercessie deezer commissie gezamentlijk zyn overeengekoomen een minnelijke schikking daar te stellen, ten welken einde door A. H. J. Verhoeven is aangenomen het daar heen te derigeeren dar de bovengemelde supplianten zich tot het aangaan dier schikking op morgen per requeste aan den raad der gemeente van Veghel adresseeren. Waarop is goed gevonden het gemeentebestuur aan te schrijven, om van de schikking met de supplianten aan te gaan, aan deze commissie rapport te doen.

-        Communiceerde wyders den voorgemelde gecommitteerdens onder approbatie van de raad dezer gemeente met A. J. H. Verhoeven als gecommitteerde van eenige geërfdens overeen gekomen te zijn dat in plaats van het plakje gemeente in de Putten wat verderop aan de overzyde van de nieuw te maken dreef zoude worden verkogt, doch dat in zulk geval de geërfdens zulks bij request aan den taad op heden zou addresseeren.

Uiteindelijk liep het met een sisser af. In het daarop volgende verzoek van een aantal inwoners van Veghel vraagt men niet om herstel van het oude recht om gehoord te worden, maar stelt men een relstief kleine wijziging van de ligging van de te verkopen percelen voor. Ondanks de hoogdracende taal, stelde het verzoek uiteindelijk weinig voor, en het werd dan ook door het gemeentebestuur ingewilligd.

-        Vergadering van het gemeentebestuur op 18-12-1803. Request aan de raad der gemeente te Veghel.  Geven met eerbied te kennen M. F. Van Doorn, Jan H. van den Tillaar, Rut van de Wiel, J. F. Van de Tillaar, Johannis A. van den Tillaar, H. J. van de Ven, D. G. van der Landen, H. D. van Doorn, J. H. van de Ven, M. van Rijbroek, J. van der Linden, J. L. van de Ven, J. D. van Doorn, A. van de Donk, M. van de Donk, P. van Lankveld, J. G. van der Heyden, H. van den Boogaard, L. W. van Asseldonk, J. A. van Asseldonk in de Stad, F. A. van den Tillaar, L. van der Ryt, A. L. van Brederode, A. van Son, H. van de Donk, M. L. van de Ven, M. van Kilsdonk, J. C. Van Cleeff, J. A. Keetelaars, F. H. van der Steen, F. J. van Rybroek, J. van Rybroek, F. P. Verhoeven, A. J. van de Ven, A. J. van Rybroek, F. J. van de Ven, A. van den Oever, J. verbeek, G. Verbeek, J. van den Oever, J. Burgers, A. Keurlings, L. Verhoeven, A. Burgers, F. Van Boxmeer, J. A. van Asseldonk, H. Verhoeven, M. H. Smits, L. van Brand, F. P. Dirkse, G, van den Biggelaar, L. van Uden, L. van der Heyden, Jacob Ketelaars, J. J. Boermans, A. van de Leest, L. van Dooren, Hendrik L. van den Heuvel, J. Smits, L. Verbruggen, M. L. van Boxmeer, J. A. Hendriks, ,. L. Wilberts, C. Van Doorn, allen inwooners en geërfden alhier,

-        Dat de supplianten met verwondering hebben gehoord dat U lieden, zonder de geërfden daar over te hebben gehoord en geheel teegen het genoegen is besloten van op den 19 aanstaande deezer publiek en voor alle man te verkoopen een party gemeentens grond by zondagsche publicatie van dien nader omschreeven. Dat de geërfden voornoemd onder reverentie vermeenen dat zulks van deeze gemeente na de regele ook met de regten en costumen strydig is. Reedenen waarom de supplianten zich met eerbied tot U lieders vergadering wenden met verzoek dat de resolutie voorschreven in gevolge de conferentie door wederzydsch gecommitteerden voor de commissie van polisie en economie uyt het departementaal bestuur gehouden mag worden gealtereerd, en dus de 18 lopense in de Putten voor de eene helft op den plak door de geërfden voorgeslagen en de andere helft op den plak door het gemeente bestuur voorgesteld welke plakken juist aan den anderen grense vermag.

-        En door den preesident aan dese vergadering voorgedragen of derzelve niet zou kunnen geod vinden het verzoek der geërfdens int bovenstaande request gemeld te accordeeren of wel vooraf een commissie te benoemen om de opgegeeve gronden te inspecteeren, en met de te doene verkooping der afgemeeten perceelen tot de Putten een zeekere tijd te suppersedeeren ten eynde alvoorens het rapport dier commissie te hooren en voorts als dan op het gedaan verzoek finaal te disponeeren. Waarop besloten is de verkoping van de reeds in de Putten afgemeten percelen 14 dagen uit te stellen en Hendricus A. van de Ven, J. van Eerd, L. van den Bosch en J. Vermeulen te committeren om oculaire inspectie te nemen de door de geërfdens aangewezen gronden, ten eynde daar over aan de vergadering rapport om te dien, om daarna finaal op het gedane verzoek te disponeeren.

Vergadering van het gemeentebestuur op 29-12-1803. H. van de Ven cum suis zijn inspectie wezen nemen ter plaatse in de Putten op de door de geërfdens aangeweesen grond en plaats.  Hun is voorgekomen zeer geschikt te zijn ter verkooping een plak gemeente geleegen alles in de Putten agter het nieuwe erf van Johannis van Doorn langs de daar neven gelegen geërfdens tot aan den koop van Adrianus van den Broek en wel een strook ter breedte van circa 16 à 20 roede broekwaards in. De vergadering beluit de eerdere resolutie te veranderen. Daar op bij de vergadering is geresolveerd met en ten verpligting zooals de geërfdens misschien soude vermeenen, maar ons genoegen te geeven onze resolutie van 1-12-1803 in zoo verre te altereeren dat als nu in plaats der reeds afgemeeten 18 lopens nieuw erf in de Putten de door de commissie opgegeeven en voorgestelde gronden publiek te verkopen.

Samenvatting

Aanwezigheid

-        De schepenen, kerkmeesters en armmeesters zijn van 1532 tot 1802 de constante factor in de corporele vergaderingen.

-        In 1532-1583 waren de geërfden nog in ongeveer 90 % van de corporele vergaderingen aanwezing, in 1655-1802 was dat nog slechts in ongeveer 20 % van de gevallen. In de meeste gevallen lieten zij zich vertegenwoordigen door het college van beëdigde functionarssen, met name de schepenen, borgemeesters, armmeesters, kerkmeesers en de twaalf- of achtmannen, samen 'de vijf leden' genoemd. Als de geërfden aanwezig waren, ging het meestal om zaken van belang, of waarbij hun aanwezigheid noodzakelijk was.

-        Tussen 1575 en 1579 was een nieuwe functie in het leven geroepen voor het beheer van de dorpsfinanciën: de borgemeesters. Ze ontbreken nog in 1532-1552. In de periode 1655-1802 zijn de borgemeesters nagenoeg altijd aanwezig bij de corporele vergaderingen.

-        De gezworenen waren in de periode 1532-1552 in 80 % van de corporele vergaderingen aanwezig. In 1575-1579 kregen zij er het beheer van de dorpsfinancien bij, ze werden borgemeesters. Die taak was nogal veeleisend, waardoor hun oorspronkelijke taak: de regelgeving en het toezicht houden op de gemeint, verwaterde. Het toezicht houden op de gemeint werd overgenomen door de vorster, ondervorster en schutter, en de regelgeving door de regenten. In 1662 werd de functie van gezworene hersteld, mar nu waren ze niet veel meer dan een soort extra schutter of extra ondervorster. Dat verklaart waarom ze niet tot 'de vijf leden' werden gerekend en in de periode 1655-1749 slechts in 23 % van de corporele vergaderingen aanwezig waren. In 1755-1802 waren ze sechts in 4 % van de corporele vergaderinge naanwezig.

Doel van de corporele vergaderingen:

-        In 1532-1583 en 1655-1749 werd het vaakst overlegd over dorpsfinanciën en belastingen. In het midden van de achttiende eeuw waren de dorpsschulden grotendeels verdwenen en stond dit onderwerp daarom veel minder vaak op de agenda.

-        Door de eeuwen heen zijn overlast en geschillen steeds een reden geweest om een corporele vergadering bij elkaar te roepen.

-        In de zeventiende en achttiende eeuw nam het aantal corporele vergaderingen waarin over gemeente-eigendommen werd overlegd geleidelijk toe, omdat ook het dorp ook meer gemeente eigendommen ging beheren.

-        Af en toen was een verzoek van de hogere overheid een rden om een corporele vergadering te beleggen.

-         In 1532-1583 en 1655-1749 werden er af en toe corporele vergaderingen belegd over de verkoop van gemeentegronden. Meestal werden deze verkopen door een kleiner college afgehandeld.  Vanaf 1777 kwam dit onderwerp heel nadrukkelijk op de agenda van de corporele vergaderingen te staan. In 68 % van de vergaderingen tussen 1777 en 1802 ging het over de verkoop van nieuwe erven van de gemeente.

In 1802 werd het plaatselijk bestuur hervormd en kregen gecommitteerden, vertegenwoordigers van de buurrschappen, een permanente plaats in het gemeentebestuur. Het gemeentebestuur hoopte nu verlost te zijn van het soms moeizame overleg met de geërfden over de verkoop van gemeentegronden. Er waren geërfden die de wildernis wilden behouden. Het gemeentebestuur kreeg haar zin, maar dat ging niet zonder slag of stoot.

Het vergelijkend onderzoek van Lia van Zalinge-Spooren

Lia van Zalinge-Spooren heeft uitgezocht hoe het zat met de corporele vergaderingen van Den Dungen, Esch, Haaren, Helvoirt en Sint-Michielsgestel in de achttiende eeuw . We zetten daar de conclusies voor Veghel naast. Er blijken grote verschillen te bestaan tussen de gangbare praktijk in de verschillende dorpen. In Den Dungen en Sint-Michielsgestel werden de geërfden en naburen veelvuldig voor een corporele vergadering bijeengeroepen, in de andere plaatsen veel minder. Het hoge aantal corporele vergaderingen in Sint-Michielsgestel hangt waarschijnlijk samen met de weigering van de plaatselijke vrouwe in 1663 om achtmannen aan te stellen. Zij gaf de voorkeur aan de instandhouding van de vergadering van geërfden. De onderwerpen waarover de geërfden en naburen spraken, zijn in de volgende tabel bij elkaar gezet.

Onder de dorpszaken worden gerekend: het afhoren van de dorpsrekening, het beheer van de gemene gronden, het beheer van dijken en de waterstand, het beheer van gemeente-eigendommen, zoals de school en het raadhuis, de leningen, de aanstelling van functionarissen en het verhogen van salarissen. Onder de overige zaken worden gerekend: de gilden, de molendwang en schade toegebracht door duiven.

Van Zalinge-Spooren concludeert dat in de door haar onderzochte plaatsen vergaderingen van geërfden en naburen bijeengeroepen werden als het dorp nieuwe financiële verplichtingen aanging, oude niet kon nakomen, of als vanwege maatregelen een deel van het dorp onevenredig belast zou kunnen worden. Ook conflicten leidden vaak tot corporele vergaderingen. Ze konden ten slotte ook nog gehouden worden op verzoek van derden, zoals de Leen- en Tolkamer. Dit komt ongeveer overeen met wat we vonden voor Veghel. Voor Veghel kunnen we overleg over gemeente- eigendommen en voor de periode vanaf 1777 ook overleg over de verkoop van gemeentegronden aan dat lijstje toevoegen. In bovenstaande tabel zijn die zaken onder de 'dorpszaken' (waaonder eigendommen, financiën en personeel) gerangschikt.

Daarnaast konden - zo schrijft Van Zalinge-Spooren - de leden van een rechterlijk ressort één of meermalen per jaar worden opgeroepen voor het jaargeding of een waarheid. Mogelijk kwamen ook de geërfden van Veghel eertijds samen op het jaargeding. Vanaf 1569 zijn civiele dingrollen deels bewaard en dan blijkt dat gebruik al niet meer te bestaan. Van Zalinge-Spooren schrijft verder dat ook voor de verkiezing van een kandidaat-schepen of voor de aanstelling van een borgemeester konden alle dorpelingen worden geconvoceerd. Voor zover is te overzien was dat in Veghel niet het geval. De ingezetenen werden opgeroepen bij kerkgebod en door aanplakbiljetten. De eigenaars van buiten het dorp werden uitgenodigd per brief.

Alle ter corporele vergadering geboden gezinshoofden dienden, soms op straffe van een boete, aanwezig te zijn. Niet alle inwoners werden voor de corporele vergaderingen uitgenodigd. Als kwalificatie om een dergelijke bijeenkomst bij te kunnen wonen, gold de hoeveelheid grondbezit, naast vermogen, niet-agrarische inkomsten en deelname aan bestuur. Naast de grote boeren namen ook de brouwer, herbergier of rentenier deel. In Sint-Michielsgestel waren in een aantal gevallen ook de borgemeesters van afgelopen jaren aanwezig. Van Zalinge-Spooren concludeert dat men in Sint-Michielsgestel voor deelname minimaal een bepaald bedrag aan belastingen diende te betalen. In Sint-Michielsgestel kwam in 1718 en 1744 ruim 20 % van de gezinnen in aanmerking voor deelname aan de corporele vergaderingen. Van Zalinge-Spooren berekent dat er voor de twaalf corporele vergaderingen in Sint-Michielsgestel tussen 1716 en 1771 waarvan bekend is wie er uitgenodigd werd en wie er kwam opdagen, gemiddeld 67 inwoners uitgenodigd werden en dat gemiddeld 26 personen de vergadering bijwoonden (39 %). In Den Dungen en Sint-Michielsgestel werden enkele keren vanwege de slechte opkomst boeten gesteld op het niet bijwonen van een corporele vergadering. In Veghel is van enkele corporele vergaderingen wel bekend hoeveel mensen die bijwoonden (96 in 1673, 33 in 1677, 31 in 1724 en 141 in 1755). Het is moeilijk om daar concusies aan te verbinden. Van een opkomstplicht en boeten op niet verschijnen was in Veghel voor over uit de resolutieboeken en schepenprotocollen is op te maken geen sprake.

               De uitnodiging aan de corporele vergaderingen was verder volgens Van Zalinge-Spooren mede door pragmatische overwegingen ingegeven. Soms wordt slechts een bepaald deel van het dorp uitgenodigd, bijvoorbeeld wanneer dat deel last ondervond van wateroverlast. In Helvoirt werden in 1792 ook de niet gekwalificeerde geërfden door middel van het luiden van de klok uitgenodigd om hun mening te laten horen. Bij het plakkaat van 1657 waarmee de verponding definitief ingevoerd werd, werd ook de wijze van inning geregeld. Een vergadering moest een verdeling van de quote over de eigenaren maken. Hiervoor werden soms ook grondeigenaren uitgenodigd die buiten het dorp woonden. In Helvoirt werd in een geval geen vergadering gehouden maar werden de geërfden gehoord door hen te bezoeken met een voorstel dat ze al dan niet konden ondertekenen. Van Zalinge-Spooren constateert dat de belangstelling voor de corporele vergaderingen in Sint-Michielsgestel en Den Dungen in de achttiende eeuw afnam. Van een afname was in Veghel geen sprake. Daar nam het aantal corporele vergaderingen toe van 5.2 per 10 jaar in de periode 1655-1749 naar 8.6 per 10 jaar in de periode 1755-1802. Wel nam de behoefte om over financiën en belastngen te overleggen in de loop van de achttiende eeuw af, maar daar stond een toegenomen behoefte om over de verkoop van nieuwe erven te overleggen tegenover.