De bewaking van Veghel

Martien van Asseldonk

12 januari 2015

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

Voor het toezicht op de openbare orde waren er functionarissen zoals de schutters, vorster, ondervorster, gezworenen, bedeljagers en in de Straat ook de klepperman. Daarnaast vermelden de dorpsrekeningen tussen 1635 en 1653 ook bewakers in dienst van het dorp. Vanaf 1653 werd hun taak overgenomen door de rotten, hoewel daarna in incidentele gevallen ook nog wel bewakers door het dorp betaald werden. Soms waren er militairen ingekwartierd en zij hadden hun eigen wachten. Door wachten werd veelvuldg gebruik gemaakt van de oude raadkamer die strategisch bij de kerktoren nabij de Aabrug stond. Toen er in 1720 een nieuw raadhuis werd gebouwd bleef de oude raadkamer tot in het begin van de negentiende eeuw als wachthuisje gebruikt worden. In 1802 zijn er enkele maanden militairen in Veghel gestationeert geweest om op bedelaars te jagen. In dit opstel het een en ander nader toegelicht.

Bewakers betaald door het dorp

In de dorpsrekeningen worden uitgaven vermeld door de wacht. In 1636-1636 gebeurde dat door een door het dorp aangestelde wachtmeester. In 1642-1643 en 1645-1646 was er een wacht gestationeerd op de Boschweg , dat was de weg die naar Dinther liep. In 1649-1650 werd er de wacht gehouden tegen soldaten.

In datzelfde jaar werd betaald aan Henric Huyberts 'van sess dagen vacatien gedaen door ordonnantie van schepenen in dorpe van Vechel om vuyt te roijen alle vagebonden, bedelaers.' In 1653 werd er een 'bedelaers wacht' gehouden door Henric Huybers (6 dagen), Henric Denissen (11 dagen) en ondervorster Ariaen Aelberts (8 dagen).

In 1635-1639 had het dorp buspoeder, waarschijnlijk was dat voor de wacht die door het dorp betaald werd. In de dorpsrekeningen zijn de volgende vermeldingen van buspoeder te vinden:

1635-1636:

-        alnoch hebben de selve borgemeesters betaelt van buspoijer die somme van 36 gulden 10 stuyvers

-        Voor ieder pont betaelt 17 stuyvers, ende vant tselve busboijer vercocht ende daer van ontfangen die somme van 88 gulden 8 stuyvers. Blijft alsoo meer vuijt gegeven als ontfangen die somme van 28-2-0; waer van opt casteel noch een vaetken buspoijers is met 11 pont coogels\

-        alnoch soo hebben de selve borgemeesteren betaelt voor buspoijer dat sij gehaelt ende gecocht hadden door Joncker Versteegen binnen de stadt van tshertogenbossche het welck was de quantitijt van 245 pont ende voor ieder pont betaelt 19 stuyvers, somma belopt die somme van 23-15-0

-        Ende vant tvoorscreven buspoyer vercocht ende daer van wederom ontfangen die somme van 4-5-0; over midts dat sy tselve minder hebben moeten gheeven als sij tselve in gecocht hadden

1636-1637:

-        alnoch stellen de selve borgemeesteren voor ontfanck als dat sy hebben ontfangen van buspoijer dat vant voorgaende jaer over gebleven was de somme van 6 gulden 12 stuyvers

1638-1639

-        betaelt aen Joncker Verstegen van buspoijer de gemeijnte van Vechgel aengaende de somme van 3 gulden 3 stuijvers

Vermelding van wachten:

1635-1636:

-        betaelt aen Thonis Arien Handerick Thonis voor drie pinten olij die den selven Thonis hadde gedaen doen mee aldaer de wacht was houdende tegens 14 stuyvers de kanne, compt ter somme van 0-10-8

-        van dat de wacht aldaer waeren geloseert geweest ende van sijn huijs gemackt hadde de cortegaerde twelcke geduert hadde den tijt van 6 wecken voor alle zijn en moeten hem daer door aengedaen ende geleden stelt tselve dot discreijssie van mijn heere schepenen ende naebueren 1-5-0

-        alnoch is bevonden tot Jan Handerickx gehaelt te wesen soo olij als andersijns aldaer gehaelt tot de gemijnt als de wacht was nu in october alles maerder blijckende bij sijn spetivocatie, bedracht ter somme van 30-15-0

1636-1637:

-        opten 20^en dito hebben deselve borgemeesteren betaelt aen Goort Gerits van Soest als wachtmeester geweest ende aen hem by scheepenen geloft des dachts 3 stuyvers ende gewackt 44 dagen, compt ter somme van 9 gulden 12 stuyvers

1642-1643:

-        ten daege als men de schutter aennaemp om naer de wacht te sien als doen in presentie van Michiel Donckers ende Aert Geerarts vertert ter somme van 16 stuyvers

-        Aert Jacobs den schutter gegeven om dat hyde wacht opten Boschwech op ende affleyden door ordonnantie van schepenen ende ons borgemeesteren de somme van 5 gulden

1645-1646:

-        aen Aertt Jacobs ondervorster van de wacht optten Boschwech op en affgeleijt als aen de Sandt steecht 5 gulden

1649-1650:

-        betaelt aen Thonmis Jan Tonis ter somma van 36 stuyvers die welke Henric Denis tot synen huyse hadden verteert doen hij de wacht quamp visiteren ten verscheyden reysen aldaer synde tegens de vuytlopers der troupen dier de Loreynen

-        betaelt aen Thonis voirscreven dat hy de wacht heeft gehadt in syn huyse in dach ende nacht twelf dagen aldaer geleecht door wtsonderen van Vechel daeghs tien stuyvers, facit 6 gulden

-        betaelt aen Jan Jan Tonis ter somme van 6 gulden van twelff dagen de wacht in syn huyse geweest ideren dach tien stuyvers Insgelycx betaelt aen Peter Roeloffs ter somma van 6 gulden van twelff dagen de wacht in sijn huijs geweest sijnde tegens de vuytlopers der troupen dier de Loureynen dit is in de schuilkerk

-        betaelt aen Willem Jan Henrick ter somme van 21 stuyvers dat hij twee dagen de wacht in syn huys heeft gehadt ten laste als voor

-        betaelt aen Henric Huyberts van sess dagen vacatien gedaen door ordonnantie van schepenen in dorpe van Vechel om vuyt te roijen alle vagebonden, bedelaers, dagelics tien stuyvers, facit  gulden

1653-1654:

-        betaelt aen Henrick Huyberss dat hij heeft gehadtt de bedelaers wacht, comt voor sess dagen vacatien 3 gulden

-        Item aen Henrick Denissen betaelt 6 gulden 12 stuyvers om dat hij elff dagen hadden gevaceert opde bedelaers wacht

-        Item alnoch betaelt aen Ariaen Aelberts ondervorster om dat hij heeft de bedelaers wacht gehouden, beloopt 4 gulden 16 stuyvers

Na rond 1653 nemen de uitgaven voor wachten betaald door het dorp af. Dat hangt ongetwijfeld samen met de ordonnantie van 1653 waarin de bewaking van het dorp formeel aan de rotten werd opgedragen. De rotten worden al  in 1604 en 1629 in de dorpsrekeningen genoemd in verband met de omslag van te leveren rijshout en stro, maar zullen in die periode ook al wel een rol gespeeld hebben in de verdediging van het dorp. In 1653 werd verplicht gesteld dat elk huisgezin bewapend met een geweer of stok om zichzelf en het dorp te verdedigen.

Na 1653 worden er door het dorp nog wel uitgaven gedaan voor de wacht, maar dat lijkt dan steeds een incidenteel gebeuren. Men waakte omdat er aanleiding voor was, bijvoorbeeld omdat er soldaten rondtrokken, of omdat er zigeuners in Veghel neergestreken waren.

1672-1673:

-        betaelt aen Corstiaen Maes voor de wacht die hij aen den toiren dede ende aen hem bestelst was 5-2-8

1673-1674:

-        voor de wacht aen de brugge doen het leger tot Roij lach 0-13-8

1699-1670:

-        betaelt aen Jan Cluijtmans voor dat hij hadde gewacht in het raethuijs door ordere van schepenen eenen naght doen de heijdens (zigeuners) tot Veghel lagen 0-10-0

1799:

-        Betaalt aan Hendrikus van Heeswijk v-oor een en nagt wagt houden in het gemeentens broek 0-15-0

-        Betaalt aan Joseph Vermeulen voor een nagt en dag wagt houden in het gemeentens broek 1-5-0

1800:

-        Voor een nagt wagt op de hey .. op den overgestoken turff

Wachten werden op kosten van het dorp voorzien van brandmaterialen en verlichting. Het kan hier ook gaan om de bewaking door het rot van de Straat die het wachthuisje bij de brug gebruikten.

1709-1710:

-        aen de weduwe meester Gerardt Vermeulen voor vuijr ende licht van de wacht 2-4-0

-        aen den selven Aert Ariaen Olijslaegers wegens de wacht gelevert vuijr ende licht 1-8-0

1772-1773:

-        Leverantie van brandt, kaerse en stroy in de wagt

1793-1794:

-        Leverantie van turff in het wagthuijs

1794-1795:

-        Klot en stro tot de wagt

-        Voor het stroy en hout brengen na de wagt

1796:

-        400 klot gebruykt aan de wagt

1804:

-        Voor het aansteken van vuur en brengen van brand in d’ordinaere nagtwagt gedurende de winter 1804 2-8-0

1807:

-        Turf in den wagt

1810:

-        Voor brant en ligt aan de wagt 1-6-0

Een voorbeeld van bewaking bij een afgebrand huis:

1742-1743:

-        Betaalt aan Pieter Schoomhoven die per ordonantie had gewaakt bij het affgebrant huys van Adriaan Claassen om soo mogelijk te sorgen dat door den wint geen verder ongelucken coomen 0-18-0

De rotten

Zoals gezegd is de oudste vermelding van rotten in Veghel te vinden in de dorpsrekening van 1604-1605. De primaire taak van de rotten was de verdediging van het dorp. In een ordonnantie uit 1653 wordt voorgeschreven werd dat elk huisgezien gewapend moest zijn met een geweer of stok.

Vanaf 1663 komen ordonnanties voor waarbij de rotten ingeschakeld worden voor de wacht tegen vreemde landlopers en bedelaars. De eerst is de ordonnantie op de wacht van 28-1-1663. Er moest door de rotten van 28 januari tot aan Pasen elke nacht van 10 tot 3 uur gewaakt worden 'wel versien met een goet roer, cruyt, en loott om sich selven te connen defenderen'. Verder werd verboden om bedelaars iets te geven en om zonder kennis van de officier vreemdelingen te laten logeren. Op 3 juni 1663 volgde er een nieuwe ordonnantie op de wacht. De vorige wacht was niet goed verlopen. Voortaan moest er door twee personen gewaakt worden, en de wakers mogen niet ergens binnen gaan zitten.

In de ordonnantie op de wacht van 18 juli 1692 werd weer verboden vreemde bedelaars aalmoezen te geven of om hen te laten logeren. Verder moest er door de rooten van 10 uur 's avonds tot 5 uur 's morgens gewaakt worden.

Op 19 december 1694 werd de ordonnantie herhaald. Er moest in elk rot gewaakt worden van 10 tot 3 uur door twee mannen ouder dan 18 jaar.'Ende sullen de rotten ider moeten hebben een hooren om des noot te komen alarm maecken ende die malckanderen die waecken moeten voort te geven.'

Hierna duurt het tot aan 1785 voordat er weer een ordonnantie op het waken door de rotten volgde.  Ongetwijfeld zijn de rotten ingeschakeld bij de generale jachten op bedelaars die in de dorpsrekeningen vermeld worden.

Dorpsrekening 1719-1720:

-        aen den tamboir mede geweest zijnde op de jagt der vagebonden, gegeven 1-0-0

-        Roeloff van Kilsdonck tot Beek voor verscotte van verteeringe int vervolgen der vagebonden 3-11-0

Dorpsrekening 1770-1771:

-        betaalt aen M. van Heynsbergen voor genever gelevert op de wagten als andersints verteert door regenten, rotmeesters en ingesetenen wanneer ingevolge H.H. Mogende Resolutie van den 4 januari 1771 een generale jagt op de vagebonden etcetera wierde gehouden de somme van 30-7-12

Veghelse bedelaars kregen een kenteken. Dorpsrekening 1775-1776:

-        betaelt aen Hubertus Winters, koperslager, voort maken van tien kopere platen waer op stont Arme van Veghel om te geven aen arme personen tot een teken om te gaen bedelen, ingevolge placaet 2-0-0

Op 31 december 1785 vergaderden de regenten van Veghel over een brief van stadhouder W. J. Nouhuijs, die bericht dat binnen Heusden het corps van Lega zou zijn afgedankt, en dat heden en morgen te 's Bosch 200 man legioen van Maillibois zou worden afgedankt. Men vreesde landloperijen overlast van deze afgedankte soldaten en gebood de rotten te waken.'De rotgesellen sullen precies om negen uuren des avonts wanneer de trom ook sal geslagen worden op de gemeentens brug alhier aan het huijs van hennen rotmeester moeten compareren en dan samen patrouilleren tot ’s morgens de klokke vyff uuren.' De wakers in de oude raadkamer mogen geen andere lieden binnenlaten.

Dorpsrekening 1786-1787:

-        Volgens Ordonantie en quitantie betaelt aen M. van Heynsberge voor leverantie van turf en hout en voort slaen van de trom die avondt wanneer wagten moesten gaen tot weeringe van vreemdelingen en landtlopers tot brandinge in de wagt de somme van 7-6-0

Dorpsrekening 1787-1788:

-        Volgens specificatie, ordonnantie en quitantie betaelt aen de weduw Plomp voor 118 ½ kannen genever gebruykt door de wagten wanneer de generaele jagt der vagebonden in den jaere 1787 gehouden is drie dagen en nagten aen den anderen en voor missen van de flessen en nog andere vertering samen 57-7-0

Op 5 december 1790 werd er weer een ordonnantie uitgevaardigd om te waken 'vermits het te denken is dat sig in deese tijd veele vreemdelingen, vagebonderende lieden meer en meer sullen vertoonen en mogelyk den eenen ofs andere in syne besittinge soude konnen werden gestoort.' De wakers moeten een geweer bij zich hebben en moeten patrouilleren van 9 uur 's avonds tot 4 uur 's morgens. Bij het begin van de wacht zal de trom worden geslagen. Deze ordonnatie werd herhaald op 6 november 1791, 7 januari 1791, 16 october 1792 en 7 october 1793.

Dorpsrekening 1790-1791:

-        betaelt aen Bernardis Tal voort slaen der tromme savonts om 9 uure wanneer de wagten int dorp moet optrecken tot weringe  tege vagebonden en vreemdelingen, voor 4 weken 2-0-0

Dorpsrekening 1791-1792:

-        betaalt aan Bernardus Tal voort slaan der trom 10 weeken lang des savons om 9 uur tot waarschouwing dat de wagt voor vagebonde etc. begon, de somme van 5-0-0

Dorpsrekening 1792-1793:

-        Volgens ordonantie en quitantie betaelt aen F. Coppens tot s’ Bosch voor leverantie van een copere trom voor de gemeente alle winter avonde gebruijkt wordende tot een teken dat de wagt hebbende manschappe uijt ieder rot op haer wagt moeten lopen de somme van 18-18-0

-        Volgens ordonantie en quitantie betaelt aen Antonij Callars voor 18 weeken als tambour gedient hebbende alle avonde preecies ren negen uuren om daar door de rotgesellen off de wagt hebbende manschappe te waarschouwen om de wagt te beginnen ten eijnde de vagebonden te weeren, ieder week 10 stuijvers, dus coor 18 weeken 9-0-0

-        Volgens ordonantie en quitantie betaelt aen Bernardus Tallij voor 7 weeken alle avonde op de trom geslagen te hebben om de wagten der rotten te waarschouwen dat die beginnen moetden, de som van 3-10-0

Dorpsrekening 1793-1794:

-        Volgens ordonantie en quitantie betaalt aan de weduwe van Heynsbergen voor leverantie van 74 ½ kan jenever, eeten en drinke geven van de gearresteerdens teyde de generaale jagt gehouden den 16, 17, 18 en 19 december 1793, voort transporteren der gevangene met de assistenten na ’s Bosch met vacatien en karre vragt daer toe, samen de somme van 96-2-8

Dorpsrekening 1794-1795:

-        Volgens ordonantie en quitantie betaalt aan Peter Craanen, meester schoenmaker, voor een nieuw vel op de gemeentens trom en reparatie van dien de somme van 3-10-0

-        Volgens ordonantie en quitantie betaalt aan Antonij Kallars voor het slaan der trom alle avonden om 9 uuren geduurende den tijd van sevenentwintig weeken ten eynde de wagte op vagebonden een aanvang de somme van 13-10-0

Dorpsrekening 1796:

-        Volgens ordonnatie en quitantie betaalt aan Antonij Kallars voor het slaan der trom twintig weeken lang alle avonde als de wagt of patrouilles begonnen eene somme van 10-0-0

Volgens het reglement van12 december 1796 'op het houden der wagten tot weering van vagebonden en dieverijen' werd Veghel verdeeld in 8 rotten. In elk rot diende door drie gewapende mannen 's nachts van 9 tot 4 gewaakt te worden. Op 26 februari 1797 en 4 februari 1798 volgde waarschuwingen, omdat niet iedereen wacht liep.

Dorpsrekening 1797:

-        Voort bewaren van een arrestant welke ten raadhuijse was opgebragt synde met vier man geweest 5-0-0

Op 5 februari 1798 begon 's avonds een 'generaale jagt op gaauwdieven, struykrovers en vagabonden., die duurde tot woensdag daarop volgend, ’s morgens om 10 uur. We werden twee personen opgebracht.

Dorpsrekening 1798:

-        By annotitie betaalt aan Peter Craanen voor reparatie aan de gemeentens trom 0-8-0

-        Als voor betaalt aan Johannis Lambert van Valderen voor touw aan de gemeentens trom 1-0-0

-        Als voor betaalt aan Johannis Snelders voor een nieuw vel op die trom en voort opmaken 2-5-0

-        Aan Aart van den Heuvel voor verteeringen en vacatien gehad wegens een geapprehendeerde vrouws persoon met name Helena van Gelder met transporten na Bosch 26-0-0

-        Aan G. van Roij wegens gedaane verschotten by het apprehendeeren van twee persoonen byh ’t doen der generaale jagt op vagebonden gehouden den 6 en 12 february 1798, mitsgaders vacatie etc., van ’t condemneren van een vrouwspersoon na ’t werkhuijs 55-17-0

-        Aan G. van Roij voor eeten en drinken van een geapprehendeerde Johannis Leen Leysen met leverantie van bier, jenever, brand, kaerse etc. en aan de wagt met transporteere van denselve na den Bosch, te samen 9-18-0

-        Volgens ordonantie en quitantie betaalt aan G. van Roij sijne gedaane verschotten gevallen op het apprehendeeren en transporteeren van Aelbert Swierts na Den Bosch 29-18-0

-        Volgens ordonantie en quitantie betaalt aan Antonij Kallars voor 25 weeken dagelijk de trom slaan voor de wagt doende manschappen op haer post te doen komen à tien stuijvers per week 12-10-0

-        Aan de prevoost van het garnisoen van Den Bosch wegens onderhoud van Helena van Gelder die door de municpaliteyt van Veghel bij denselve in bewaring is gestelt 135-8-0

-        Aan de cipiers van stads gevangene poorten 132-6-0 wegens verteert kostgeld van Maria Theresia Azij en haer kind alhier gevangen geworden en daer overgebragt, siet resolutie van munispanliteyt dato 17 january 1799

1800:

-        Voor het aanseggen van drie rotmeesters over de gemeene wagt 0-6-0

1802:

-        21 february 1802 aan Heijn Voets voor het gaen na het Eerde na den rotmeester tot aanzegging van te doene wagt 0-4-0

-        betaald aan Jan Johannes van Zutphen wegens verschotte gedaan int patroulleeren des nagts met eenige manschappen aan verteering en het leevere van klot in den nagt ny het bewaeren van den geapprehendeerde de somme van 4-2-4

1803:

-        Aan G. van Roij 6-17-0 voor eten en drinken geven aen geapprehendeerdens en bewaking derzelve

-        Aan 5 personen 11-6-0 voor beaken en transport van zekere geapprehendeerde genaamt Johannes van der Linden naar de gevange poort te ’s Bosch met karrevragt

-        Kost en drank aan de geapprahendeerde en drank aan de bewaking

-        372-2-8 voor kostgeld voor een gevange in Den Bosch, genaamd Johannes Adrianus Machiels

-        Antony Callars de somme van 9-10-12 voor het slaan der tromme des savonds van den 27 january tot den 13 july 1803 voor het doen der nagtwagten

1808:

-        vertering bij het houden ener generale wagt op den 7^en ..ymaand 1808, 10-16-0

Het wachthuisje

In 1720 werd een Veghel een boterhuis of waaggebouw gebouwd. De eerste verdieping van dat gebouw ging dienst doen als raadhuis. De oude raadkamer bij de kerk bleef hierna dienst doen als wachthuisje. Ook al vóór 1720 fungeerde de raadskamer soms als wachthuisje. De oude raadkamer stond strategisch bij de kerktoren nabij de brug over de Aa.

Dorpsrekening 1672-1673:

-        betaelt aen Corstiaen Maes voor de wacht die hij aen den toiren dede ende aen hem bestelst was 5-2-8

Dorpsrekening 1673-1674:

-        voor de wacht aen de brugge doen het leger tot Roij lach 0-13-8

Dorpsrekening 1699-1670:

-        betaelt aen Jan Cluijtmans voor dat hij hadde gewacht in het raethuijs door ordere van schepenen eenen naght doen de heijdens (zigeuners) tot Veghel lagen 0-10-0

Uit een resolutie op het waken van 31 december 1785:

-        en wanneer deselve eenige vagebonden, dieverij off geweldenarije kwamen te ontdekken, sullen sij gehouden weesen aanstons allarm te maken, ’t sij met eenen hoorn off ander instrument, sullende de naast bij synde wakende rotten op ’t eerste gehoor haer na de plaatse vant alarm begeven om indien mogelyk soodanige booswigten op te brengen in de wagt die gehouden sal worden int oude raadhuijs op de kerkhoff.

Het wachthuisje wordt nog vermeld in de dorpsrekening van 1805:

-        Den 30 januari 1805 voor een kar klot tot brand in de oude raadkamer voor de burgerwagt 2-6-0

Op de kadasterkaart van 1832 staat het wachthuisje niet meer getekend. Het zal wel afgebroken zijn bij de verbouwing van de kerk in 1822.

Militaire bewakers

In tijde van oorlog lagen er wel eens soldaten ingekwartierd. Zij hadden wachten die op kosten van het dorp voozien werden van brandmaterialen en verlichting.

Dorpsrekening 1677-1678:

-        aen de dragonders gedaen met order van schepenen liggende int huys van Tuenis Roeloff de wagt van deselve torff gelevert 3-12-0

-        betaelt aen Tuenis Lamberts voor dat hij vijf dagen ende nagten de wagt van de dragonders in huijs heeft gehadt ende daer aen gelevert ende gedaen vuer, ligt, olij als andersints na datum noch drie soldaten gehadt eenen nacht tesamen 4-16-0

Dorpsrekening 1745-1746:

-        in de wagt huyse der militaire, stroij, brandt

In de dorpsrekening van 1714-1715 worden uitgaven gedaan voor soldaten die op vagebonden joegen:

-        6e junij tot den 25e julij 1714 gegeven aen de soldaten die op de vagabonden gingen, 1-10-0

In de dorpsrekening van 1802 worden dragonders vermeld voor de beveiliging:

-        Kosten voor een detachement dragonders in de maand maart tot beveiliging ten platte lande en assistantie der justitie

Uit de resolutieboeken is wat meer bekend over deze dragonders: vergadering van de municipaliteyt op 15-1-1802.

Er wordt besloten de volgende brief te schrijven aan den advocaet fiscaal en procureur generael van voormaals Bataafs Braband. De menigvuldige vagebonderende persoonen en de grove brutaele diefstallen welke onlangs bij drie onderscheyden inwoonderen alhier hebben plaats gehad, waar van door de president waarnement ’t officie alhier de attestatien aan den hoofdschout der stad en meyerije syn overgesonden, heeft ons doen besluyten een meerder dan gewoonlyke sorge voor de veijligheyt van onse ingesetenen te moeten daer stellen, als door het laten gaan van sterke wagten, aanstellen van vaste persoonen om heymelyke patrouille als andersints te doen, egter vermeene wij ons oogmerk niet geheel en al te sullen kunnen bereijken ten sij dit wierd ondersteund door militaire al was het maer vier man infanterie, welk getal wij genoegsaam rekenen om wanneer die onder onses order gesteld wierde met de wagten alhier geduurende deese winter soodanige ongehoorde misdaden tegen te kunnen gaan. Waaromme wij versoekende zyn dat Uw het daer heen gelieft te derigeeren dat die manschappen ons ten eynde voorschreven soo dra mogelyk mogen worden toegesonden.

En daar de gerugte dagelyks vermeerderen dat in ons land en op de grensen van dien geheele bendens rovers sig vertonen is het te dugten dat men wanneer aldaer verjaagt worden ten deese platte landen int generaal meer dan oijt van die geweldenaers overlast sullen hebben en dus daer behoord activiteyt en sorge gelast te worden, ’t zij ons gepermitteert sy deese occasie onse gedagte te uyten het goed soude weesen dat niet alleen alhier militaire gelegt wierden, maer op alle plaatsen ten eynde met elkanderen te konnen corresponderen zou en nodig synde d’ een den andere ondersteunen.

Vergadering van de municipaliteyt op 25-1-1802.

Gearriveert zynde een detachement dragonders bestaande uyt een wagtmeester met drie man overgevende een missive van den volgende inhoud.

Deurne, 24 january 1802. Op order van den advocaet fiscaal volgen hier nevens den wagtmeester Janssen met drie dragonders. Ten teyde als ik de orders ontfing waren er twee dragonders buyten dorps patrouileeren en ten selve daege moest er een transport met 2 suspecte persoonen na Wesel gecondemneert vervoert worden, andersints hadde deselve eerder tot Uw lieden gekomen. Getekend: J. W. de Mortel, drossaard.

Twee dragonders werden ondergebracht bij Jan van Zutphen en twee bij Aart van Eert. Vanaf morgenvroeg zullen ze dag en nacht patrouilleren onder toezicht van municipaliteitslid Jan Johan van den Tillaer. Er zal een 'journael' worden bijgehouden van wat ze doen, De president mag ten alle tijden bevelen geven aan het detachement.

Al de volgende dag, 26 januari 1802 arresteren de dragonders twee personen tegen de middeg en in de namiddag nog eens twee. De arrestanten worden ondervraagd. Het zijn allevier jongemannen uit Oss of Heesch bij Oss.

Den eerste compareerende segt genaemt te weesen Koen Johannis Hertogs, circa 21 jaeren oud en wonende is tot Os. Dat hij met syn broeder Jacob Johannis Hertogs gisteren van daer was gegaan om rog te gaan vragen en bedelen. Dat sy samen de gepasseerde nagt hebben geslapen alhier by Francis van Lieshout. Dat hij geen pas had en ook daer niet na gevraegt heeft, en dat hij ook niet wist off hij die gekreegen sou hebben off niet. Vervolgens dat hij alhier bij de ingesetenen om rog off koorn hadde gebedelt en opgehaalt 1 ½ vat die sy verkogt hadde voor 12-0-0 en wel ten huyse in den hoek int Eerd genaamt daar sy gearresteert zyn diir het detachement dragonders. Segt ook nog eens hier gebedelt te hebben en dat hy toen geslapen had bij Johannis Symons.

Den tweede compareerende segt genaemt te weesen Jacob Johannis Hertogs, oud circa 20 jaeeren. Dat hij is wonende te Os en met syn broeder Koen gisteren van daer was gegaan en heden nagt hadde geslapen bij Francis van Lieshout. Dat geen pas had. Dat hij bij de ingesetenen alhier had rontgeweest en rog had gebedelt en die soo als den voorige heeft gesegt verkogt.

Den derde segt genaamt te weesen Antonij Timmermans, oud circa 35 jaeren, geboortig te Heesch, wonende te Os. Dat hij met Dries, synde syn bysynt geselschap den volgende gearresteerde, heden morgen om agt uur van daer was gegaan om aalmoesse te vragen, ’t zij rog off aartappelen en ’t geen de mensche gave. Dat sij aan rog hadde opgehaalt die sij verkogt hadde voor eene gulde twaelff stuijvers. Dat hij geen paspoort heeft en vervolgens door het detachement dragonders was opgebragt.

De vierde segt genaemt te weesen Andries Rovers, gedient te hebben by de artillerie, oud 26 jaeren, geboortig en wonende te Os. Dat hij met Antonij Krol, synde syn bysynde geselschap, den voorige gearresteerde, heden morgen ten halv negen van daer was gegaan om rond te gaan om koorn by de huijse te vragen. Dan dat sulx de eerste keer was dat hij met Antonij ging en ook niet meer sou doen en dat sij opgehaald rog en die verkogt soo als de vorige heeft gesegt. Dat hij geen pas heeft en vervolgens door het detachement dragonders was opgebragt.

De municipaliteit besluit de gearresteerden in de oude raadkamer onder te brengen en te laten bewaken en de volgende brief naar Oss te sturen:

We hebben opgebracht 4 manspersonen zonder pas seggende in Uw lieden plaats woonagtig te weesen, genaamd Koen Johannis Hertogs, Jacob Johannis Hertogs, Antonij Timmermans en Andries Rovers. Zijn dee personen onder Uw jurisdictie woonagtig en staan ze ter goeder naam en faam bekend en off wel het een off het ander bekent is ten laste van deselve.

Ook wordt besloten om de volgende morgen bij Veghelaren informatie in te gaan winnen over hoe de arrestanten zich bij het bedelen van rogge gedragen hebben.

Vergadering van de municipaliteyt op 27-1-1802.

Heden is de patrouille gedaan en geen vreemde aangebragt. Sullende heeden avond een tweede geschieden in den gehugte Eerde. Er is een antwoord van de municipaliteyt Os gekomen. Ook dat hem ter kennisse is gebragt dat de gearrestteerdens by ’t vragen aan de ingesetenen om rog sig wat sterk soude hebben uytgelaten, waarom nodig had geoordeelt tegen morgen daer van attestatien in te winnen.

Vergadering van de municipaliteyt op 28-1-1802.

Gisteravond is door de patrouille niets vernomen. Vervolgens dat lieden een attestatie van de huysvrouw Lambert Peter Lambers ontrent de vraging van rog door de gearresteerden gedaan is ingewonnen, dog welke na syn gedagte niet veel ter saeke afdoet. Verders dat morgenvroeg met overleg van den wagtmeester Janssen een patrouille sal worden gedaan langs en op de grensen van Uden, alsoo ter oore is gekomen dat sig aldaer slegt persoonen soude ophouden.

De vergadering besluit dat de president zal worden gecommitteert om naar den Bosch te gaan om met de advocaat fiscaal, de hoogschout en advocaat Storm te overleggen en advies te vragen wat te doen met de gearresteerden. Jan Johannis van den Tillaer wordt gecommiteerd om het patrouille meede commando te doen, egter wanneer sig op de jurisdictie van Uden begeeft alvorens aan de preesident dier plaets kennis geeft.

Vergadering van de municipaliteyt op 29-1-1802.

De president is soo even geretourneert uijt Den Bosch en hij heeft daar met de fiscaal en hoogschout gesproken. Die waren van mening dat als er geen andere delicten te laste van de gearresteerden zijn deze behoren te worden losgelaten met order van noyt meer te bedelen sonder pas off permissie. De patrouille heden morgen gedaan heeft niets vernomen.

De president wordt verzocht de gearresteerden morgenvroeg ten raadhuyse te doen komen, hen aldaar het gevoelen van de fiscaal en hoogschout voor ogen te houden en hun verbieden van noijt off nimmer meer sonder pas off permissie hier te komen bedelen.

Vergadering van de municipaliteyt op 30-1-1802: De president deelt mee dat hij de gearresteerden heeft laten brengen buyten het territoir.

Vergadering van de municipaliteyt op 5-2-1800.

De president is afgelopen woensdag naar de aannemer van de fourasie der cavalerie off dragonders die hier tans syn geweest. Dat hij met hen onder approbatie een accoord had aagegaan, namelijk dat de gemeente haerer fourasie sou fourneren. Dat hij daer voor aan de gemeente sal voldoen 12 stuyvers per dag voor ieder paerd, dus 10 duyten per paert meerder als den lande geeft, egter onder dit beding dat dit meerdere in rekening van de meyerij sal worden gebragt en daer gelede worden sal konnen volstaen met 0-10-12 te voldoen.

Twee dragonders zijn ingekwartiert bij Jan van Zutohen en twee bij Aart van Eert, zonder met hen enig accoord te zijn aangegaan over hoeveel zij krijgen, off niet noodsakelijk is om sulx te doen.

De vergadering gaat accoord met het eerste punt, en dat Aart van Eert en Jan van Zutphen staande de vergadering zullen worden ontboden om met hen een accoord aan te gaan. Afgesproken is dat zij voor ieder man en paard voor alles 1-10-0 per dag zullen krijgen.

Na de arrestaties op de eerste dag volgden geen nieuwe arrestaties meer. Ongetwijfeld verspreidde het nieuws dat er in Veghel dragonders gestationeerd waren zich snel en vermeden bedelaars Veghel hierna. De dragonders kostten de municipaliteit geld en begin maart werd besloten dat hun steun niet langer nodig was.

De president communiceert op 4-3-1802 een door hem ontfangen missive van den advocaet fiscaal, kennis gevende dat het hoofdquartier der militie te Rode sal komen. Vervolgens dat de dragonders hier gestationeert, intrekt en nae elders verplaatst, kunnende wij altoos des nodig oirdeelende aldaer assistentie requireren. Op voorschreven orders zijn de dragonders gisteren vertrokken, hebbende de wagtmeester versogt een behoorlyk attest van syn gedrag te hebben, die ik hem gegeven heb. De wagtmeester heeft 9 bonnen gegeven voor 124 rations haver, hoij en stroij, en 6 bonnen uytmakende 124 pond brood.