Er zijn verschillende aanwijzingen dat de eerste kerk van Veghel op de Boekt gestaan heeft.




Het Oude Kerkhof

De eerste aanwijzing is het Oude Kerkhof. Deze begraafplaats was in de zestiende eeuw al niet meer in gebruik, maar werd wel gerespecteerd. Men mocht er geen beesten laten grazen. Er zijn aanwijzigingen dat de eerste christenen in Veghel hun doden begroeven in een prehistorische grafheuvel, die als het ware gerecyled werd. Bij de stichting van de kerk heeft men als begraafplaats de prehistorische grafheuvel gekozen. Was deze grafheuvel toen al in gebruik als begraafplaats, en heeft men op deze manier een heidens gebruik gekerstend?

Nadat de Veghelse kerk verhuisde naar haar later plaats aan de markt raakte het Oude Kerkhof in onbruik. Wanneer de Veghelse kerk verhuisde is niet precies bekend. Dergelijke verhuizingen worden door Theuws in verband gebruikt met veranderingen als het droger worden van het landschap in de elfde eeuw. De oudste vermelding van de Veghelse kerk dateert overigens uit 1310.


De Laaracker

Het patronaatsrecht van de kerk van Veghel, dat is het recht om de persoon of oorspronkelijke persoon voor benoeming door de kerkelijke hierarchie voor te dragen, was verbonden aan bezit van de Laaracker. Dit is een bijzondere situatie. Aangenomen mag worden dat deze regeling dateert uit de tijd dat de kerk gesticht werd. De Laaracker was dus eertijds in handen van de kerkstichter en was niet ver van het Oude Kerkhof gelegen.

De oudst bekende bezitter van de Laaracker en het patronaatsrecht is Goyart, natuurlijkze zoon van Aert van Erp (1432). Rond 1300 was deze akker met het patronaatsrecht mogelijk in handen van Arnoldus Heijm.


Het Kerckenlant en het Pastoorslant

Het Kerckenlandt was voor 1648 bezit van de kerk van Veghel. In 1648 werden alle kerkelijke en geestelijke bezittingen in de Meierij geconfisqeerd door de Staat. De kerk van Veghel werd geregeld in testamenten bedacht met grond en inkomsten. We weten niet zeker wanneer de kerk dit Kerckenland verworven heeft.

Het is opmerkelijk dat het Kerckenlandt vrijgesteld was van betaling van tienden. Dat deel van Veghel hoorde bij de Heijmse tienden, die werden minstens vanaf 1419, maar waarschijnlijk ook al rond 1300 aan de familie Heijm betaald. De familie Heijm, lijkt rond en voor 1300 ook de Laaracker en het patronaatsrecht in bezit gehad te hebben. De familie Heijm kan de tienden van de kerk verworven hebben vanwege hun patronaatrechten van die kerk.

Ook het Pastoorslant was tiendvrij. Bij perceel 16 en 21 wordt dat zo in de bronnen vermeld. Van perceel 18 vond ik nog geen vermelding van de vrijstelling van tienden in de bronnen. Dat ook dit perceel tiendvrij was, blijkt uit een oude tiendkaart van Veghel.

Het is mogelijk dat op het moment dat de tienden van de kerk naar de familie Heijm, of haar rechtsvoorganger, overging, afgesproken werd dat de bezittingen van de kerk vrijgesteld bleven van het betalen van deze "Heijmse tiende". Maar deze redenering gaat niet op voor de tiendvrijheid van het Pastoorsland, want deze tienden werden aan de persoon van de kerk betaald en waren niet in lekenhanden.


Hoe het ook zij, ik geloof dat het Kerckenlandt en het Pastoorland tot de alleroudste kerkelijke bezittingen van de Veghelse kerk behoren. Het Kerckenlandt grensde verder aan de Laaracker, die vermoedelijk eigendom is geweest van de stichter van de Veghelse kerk en het pastoorsland lag op een steenworp afstand. Dit wijst op de mogelijkheid dat deze pecelen eertijds in een hand waren, die van de kerkstichter. Het kerckenlant en het Pastoorland kan het stichtingsgoed van de Veghelse kerk geweest zijn en als zodanig vrijgesteld zijn gebleven van de betaling van de tienden aan de Veghelse kerk. De kerkstichter behield de Laaracker en verbond het patronaatsrecht aan het bezit van die akker.


Het Toornstuck

Waar stond de kerk? We mogen aannemen dat er wegen en paden naar de kerk liepen en dat na het verdwijnen van de kerk, dit wegenpatroon gehandhaafd bleef. Een interessante mogelijkheid is dat de kerk eens stond op het perceel met de naam "Toornstuck". Na het verdwijnen van de kerk kan de kerktoren nog enige tijd op dit perceel gestaan hebben. Dat impliceert overigens dat deze kerk voor de verhuizing al van steen geweest is. Een andere mogelijkheid is dat de eerste kerk dichter bij de Laaracker gestaan heeft. Daar is in 1937 bij de normalisatie van de Aa een oude stenen fundering aangetroffen. Een andere mogelijkheid is dat het eerste kerkje op het Oude kerkhof zelf stond.

De kerkverplaatsing

In de elfde en twaalfde eeuw nam de bevolking sterk toe. Er werd een nieuwe kerk gebouwd, wat verder noordelijk. Er is een vermelding uit de late middeleeuwen van nog een ander kerkhof bij het molenhuis. Dat zou op de Bolken kunnen liggen, een ander groot oud akkercomplex in Veghel. Er kunnen in Veghel dus meerdere domeinkerkjes hebben gestaan. Rond 1175-1250 kwamen horigen vrij en het aantal vrije boeren nam toe. Er was tevens een overgang van domeinkerkjes van heren naar een parochiekerk beheerd door de parochianen. De kerkverplaatsing in Veghel zou met deze overgang samen kunnen hangen.
 

Martien van Asseldonk