Het Sint-Katharina altaar

Martien van Asseldonk

10 juli 2014

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

 

Inleiding

 

Net als kapellen waren altaren instellingen met eigen inkomsten en uitgaven en werden zij gesticht door middel van een schenking, waarmee een geestelijke (de rector van het beneficie) werd betaald, die op dat altaar een bepaald aantal missen opdroeg. Vaak was dat voor het zielehiel van de stichter. Soms was er een broederschap aan een altaar verbonden en werd er een H. Mis (of meerdere) opgedragen voor de levende en overledene leden van het broederschap of gilde. Het Veghelse Sint-Katharina altaar was verbonden aan het plaatselijke Sint-Katharina gilde.

 

De oudste vermelding komt uit het Bosch protocol.

 

-        BP-12164 (1494-1495), fol. 36v: Engbert Vilt die Screymeker belooft aan heer Jan van der Straten, priester, te maken een welfsel boven het Sint-Katherina altaar.

 

Dit wijst er op dat het altaar in 1494 of 1495 gesticht werd door Jan van der Straten.

 

 

Het broederschap

 

De oudste vermelding van het broederschap dateert van 8 juli 1505. Aert Janssen van der Ryt schonk op die dag in zijn testament een bepaald bedrag aan onder andere de broeders van het gilde van Sint-Katharina. Het broederschap zal wel tegelijk met het altaar opgricht zijn in 1484 of 1595 (het betreffende Bosch Protocol loopt van 1 oktober 1494 tot 30 september 1495).

 

Op 17-12-1538 schonken Dirck, zoon van wijlen Jan Landtmeter en zijn vrouw Katheryn, dochter van wijlen Jans Deckerssoen, in hun testament aan ‘der fraterniteyt van Sunte Katherynen altair stainde inden kercken van krijgt voor ‘vercieringe des selve altairs ende beelden dair op staende’ 6 Carolus gulden na hun beider dood.

 

Op 4-3-1539 maakte Katheryne, dochter van wijlen Danelt Geritssoen, liggende ziek te bedde, haar testament op. Ze vermaakt onder andere een Bosch pond aan ‘den scoelmeester des dorps van Vechel ter tyt wesende om mit synen discipulen ende scolieren alle woensdagen ten ewigen dagen toecomende te singen loff voer den altair van sunte Katherynen in der kercken van Vechel mit een antiphona versikel ende collecte van der eerweerdiger maget Katheryne, ende alle donredaagen te singen loff des avonts in den hoegen choer der kercken van Vechel voer dat eerweerdige heilige Sacrament’. Als deze erfcijns afgelost wordt dan moeten de kerkmeters met de ‘dekens ende wasmeester van der fratirniteyt van sunte Katherynen’ het geld opnieuw beleggen.

 

Uit de begraafboeken van veghel

 

08-08-1696

Elisabet Everardi

Apoplexicam tacta est, et usu rationis orbata, nec deindem compos eium facta est, inuncta solum modo, et decimam huius extincta, post continuos quasi mortis agones, Elisabeth Everardi, bis vidua, ex uno quonqetorum prolem, et per uramque nepotes habens, ditissima pagi, inter vidua optimem, pastori, eoribus ecclesiasticus effecta, 5a huius, inscripta fuerat confraternitatibus H. Barabarae et Catharina, novitur apud nos erectis, confessa et communicate refecta, et plenarius merita indulgentias. Bene!

Ze werd getroffen door een beroerte en verloor het gebruik van haar verstand en dan gaat ook de controle, alleen het H. Oliesel toegediend, een eentiende deel van haar stierf na voortdurende strijd tegen de dood, Elisabeth Everardi was tweemaal weduwe, met nakomelingen uit een huwelijk,  ## en ze heeft kleinkinderen, een rijke ##, een van de beste weduwen, van de pastoor ## kerk, ## 5de van deze, lid van de broederschappen van de H. Barbara en Catharina, die door ons nieuw zijn opgericht, door de biecht en vommunie gesterkt en veel aflaten verdiend. Goed!

 

 

De confisquatie in 1648

 

In 1648 werd het kerkelijk bezit geconfisqueerd door de staat, Op 23 juni 1648 stuurde de Veghelse vorster Hendrik Denisse een lijst van de geestelijke goederen in Veghel naar de kwartierschout. Hij noemt onder andere:

 

-        Het personaatschap

-        Het vicariaat

-        De kosterij

 

-        Het Sint Agatha-altaar

-        Het Sint Barbara-altaar

-        Het Onze Lieve Vrouwe-altaar

-        Het Sint Joris-altaar en het Sint Anna-altaar

-        Het Sint Catharina-altaar

 

-        De Sint Antoniuskapel aan ’t Havelt

-        De kapel aan het Dorshout

-        De Sint Antoniuskapel te Eerde (hoorde onder de parochie Sint-Oedenrode)

-        De Heise kapel en het altaar van het Heilige Kruis ontbreken in deze lijst. Verder was er ook nog een kapel in kasteel Frisselstein

 

De uitoefening van het katholieke geloof was toen al enige tijd verboden. De staat inde dus vanaf 1648 de inkomsten van het beneficie, maar er werden geen rectors meer aangesteld. Het Sint-Catharine gilde bleef wel bestaan.

 

 

Inkomsten van het altaar

 

Verder vermelden de Veghelse schepenprotocollen nog inkomsten van het altaar:

 

-        16-5-1534: een huis met toebehoren gelegen in die Nederbiest met een stuk land in die Donckerstraet belast met een erfcijns van 2 Bossche ponden aan ‘sinte Katherynen altair inder kercken van Vechel’

-        25-10-1535: een huis met toebehoren gelegen aent Havelt int Sonderlaet met een kamp land in Lancvelt, belast met een erfcijns van 19 stuivers en 1 oort aan ‘sunte Katherynen altaer inder kercken van Vechel’

-        17-7-1554: een huis met toebehoren genoemd den Werffecker, gelegen aent, belast met een erfcijns van 5 ½ Bossche ponden payments aan ‘den rectoer van Sente Catherynen altair binnen der kercken van Vechel’

 

 

 

Namen van rectors en plaatsvervangers

 

-        BP-12164 (1494-1495), fol. 36v: Engbert Vilt die Screymeker belooft aan heer Jan van der Straten, priester, te maken een welfsel boven het Sint-Katherina altaar.

-        BP-1269 (1500-1501), fol. 64v: Heer Jan van der Straten, priester, rector van het Sint-Katharina altaar in de Vechelse kerk

-        BP-1269 (1500-1501), fol. 160: Een mis op het Sint-Katharina altaar in de parochiekerk

-        heer Jan van der Straten

-        1510-1524: rector heer Johannes van der Straten doet dienst met 2 missen, weinig of geen waarde (Pouillés)

-        1536: Rector heer Anthonius van der Straten betaalt voor zijn afwezigheid 8 groten (Pouillés)

-        1556: Rector heer Theodoricus Arnoldus is aanwezig en dient met 3 missen (Pouillés)