De Kilsdonkse watermolen

 

In het resolutieboek van het dorpsbestuur van Veghel uit 1751-1753 staat een afschrift van een akte van de Bossche schepenen van 13 februari 1513 van de verkoop van de Kilsdonkse watermolen, waarbij het gebruik van deze watermolen gereguleerd werd.

 

Alsoo meester Goijaert van Dommelen tot behoeff van Robbregts van Erpe, persoon tot Vechel, Walraven van Erp Goijaerts, Johannes Surmont Willemss, Willem Geraerdt Graetss ende Wouter van Palse Wouterszoen die watermoelens tot Kilsdonck met hoir toebehoorten in de prochie van Dinther gelegen tegen die Stadt van Den Bossch vercregen hadde nae begrijpe den brieven, bezegelt metten grooten gemeynen zegel der voorscreven stadt daer op gemaekt, soo sijn gestaen voer schepens hier onder beschreven die voirschreven Robbrecht van Erp, Walraven van Erp, Jan Zuermonts, Willem Gerrit Graetss en Wauter van den Palse die voerschreven watermoelen tot Kilsdonck met haeren toebehoirten hebben sij wettelijk en erffelijk voirt opgedragen ende overgegeven Claes soen wilneer Gerrit Graets te samen metten voirschreven brieven ende metten geheelen rechte hen eenigsints daer inne toebehorende en daer helmelinge op verteegen in manieren in die gewoonlyc. Dies hebben alsoe geloeft doe voirschreven heer Robbrecht, Walraven, Jan Zuermont, Willem, ende Woutere als schuldenaer principael op hun ende op allen hen gueden als dat sij die voorscreven opdrachte ende overgevinge eeuwelyc vast ende steede sullen houde en allen commer ende aenspraek van hoers wege daer inne sullen affdoen geheelijc, metten voirs(creven) waeren en dondicien die hier nae beschreven staet,

 

Item in den iersten soe iest voirwaerde als dat de moelesluijse van nu voortane altijt ende eewelijc duerende sal wijt wesen ende wijt gehouden worden, dat is te weten veertijen hannervoet lopens waters tussen henne stijlen van boven tot beneden tot opten dorpel toe, ende dat wijngatt en dye sluijse sal wijt wesen ende altijd wijt gehouden worden sesse hanner voeten lopens water tussen syn stylen van boven tot beneden tot opten dorpel toe sonder eenig foute. Ende dat die sluijse metten wijntsgat voirtaine dijeper sal wesen eenen hanner voet dan ze nu opten dach van heden is.

 

Item is noch voirwaerde als dat opten voirs(creven) moelen sal mogen maelen alleen tot zekere genoemen tyde van de jaer, dat is te weten van sinte Remigius dach (= 1 oktober) tot (lees: van)  XII uren smiddgas tot Sinte Geertruyde dach (= 17 maart) toe tot XII uren des middachs ende anders niet.

 

Item is noch voirwaerde dat jaerlycx op Sinte Geertuyde dach tot XII uren des middachs sal die moelen opgaen mette sluijsen ende metten wijngaten ende den stroom en sal niet belemmert eenigsints van dien daege voert tot op Sinte Remigius dach te wetene tot XII uren smiddachs alsoo dat men daere bynnen daer niet maelen en sal sonder argelist.

 

Item is noch voirwawerde dat de brujcker van den moelens voirs(creven) ten tijde wesende sal schuldich sijn te onderhouden alle manieren van gebooden die daer nae maelen gedaen sullen worden den visschen aengaende, gelyck die naburen van Vechel.

 

Item is noch voirwaerde als dat die voirs(creven) Claes Gerritss hy noch syne nacomelingen den bodem van den voirs(creven) moelen tot egeenen tyde verleggen, nog die wydde vermaken en sal, het en sij bij schepenen ende geswooren van Vechel ofte huere gedeputeerden ende by advyse van hen ende die selver daer toe geroepen alst behooren sal.

 

Item is het noch voirwarde dat die voirs(creven) Claes Geritss hij en sijne nacomelingen bruijckers van den voirs(creven) molene, schuldich sullen wesen ten eeuwigen daegen hen te reguleren nae de puncten ende voerwaerden voirs(creven) sonder eenich tegenseggen, by alsoo off zy in enigen van dien gebrecklyc bevonden worden, dat Godt verhueden wille, dat als dan tot elken mael daer aen verboren sullen negen ponden payment, te deylen in dryen, te weten dat een dordel den heer, dat ander dordel den gesworen van Vechel tot behoeff van den gebueren aldaer en dat dorde dordedeel den geenen die se becore sullen, ende daer inne versien dat dat becore voirs(creven) sal geschieden by tween wittigen mannen van Vechel est van Dynther, niet jegenstaende dat die zelver aenwynres off heffers waere van den broecken en pene voirs(creven).

 

Item het is noch voirwaerde ende bespreck dat die innegestenen des dorps van Vechel die des begeven sullen moegen hebben tot hon informatien en tot hoen costen schepen brieven van desen contracte en voorwaerden voirs(creven) omme hen in toecomende tyden daer nae te reguleren.

 

Item het is noch voirwaerde als dat die voirs(creven) Claeus Geritss alsulken vyfftigh ryns gulden in den vonnisboek begrepen die die voirs(creven) moelen mits den coop van rechte meer gehouden heeft etc. alsoo gelden ende betaelen sal dat den voirs(creven) supportanten daer aff egeene schade en coemen in eenigh toecomenen tyden.

 

Item desen aldus gesciet wesende, soe is gestaen voor scepenen hier onder bescreven die voirs(creven) Claes Gerit Graetys zoene ende heeft geloeft voer hem ende voer naecomelingen op hem ende op allen zijne gueden aen handen sijnre vercopers tot hoe(r) behoeff hoer ende alle anderen dient aengaet off naemaels aengaen mach, als dat hij ende sijne nacomelingen nae hem alle die punten, voirwaerden en condicien voirs(creven) ende elck van dien bysunder ten eewigen daegen vast houden getr(o)uwellyc doen ende metten werck volbrengen sullen alle droch ende argelist daer inne vutgescheyden. Testes Buch, Groeten, Ruijsten ende Hagen, dato XIIIa february anno domini etc XIImo (13-2-1512 = 1513)

 

Onder stont: accordceert met het prothocol deser stadt secretarye van den jaere 1491 out. 2786. Attestor getekent J.K. van Cattenburg

 

In latere resolutieboeken wordt naar deze oorkonde verwezen als zijnde uit 1491.

 

 

Toelichting:

 

De Kilsdonkse molen mocht dus alleen gebruikt worden in de periode van 1 oktober tot 17 maart. Nog in de achttiende eeuw ging het voltallige dorpsbestuur van Veghel elk voorjaar op 17 maart naar de watermolen om de sluizen op te trekken. Daarbij werd gegeten dan wel gedronken en de kosten daarvan vinden we terug in de dorpsrekeningen uit die periode. Enkele voorbeelden:

-        den 17en maert 1713 de banscou gevoert door schepenen, borgemeesters ende geswoorens als van oudts twee schellingen ijder man voor sijne consumptie toegesecht, facit 8-0-0

-        17e maert 1715 de molenschouw gevoert van de Kilsdoncqse moolen, betaelt wegens consumpte 9-10-0

-        17 maart 1723 op de banschouw en trecken van der sluijs aen de Kilsdoncksen water molen 7-10-0

 

In 1727 machtigden de Staten-Generaal de Leen- en Tolkamer om namens hen het toezicht op de dorpsrekeningen uit te oefenen. Die instantie verbood om de kosten gemaakt voor verteringen tijdens de schouwen in de dorpsrekening op te nemen. Het dorpsbestuur betoogde in 1729 dat het op 17 maart vooral om de sluis van de Kilsdonkse watermolen ging en dat voeren van de banschouw bijzaak was:

 

Namentlijk dat op den 17 maart 1729 wegens het optrecken van den sluyse ende ’t begaan der banschou is verteert 7-10-0, zijnde dit een oude en gepriviligeerde dag dat alle de leeden de sluijse onder Dinter gaan optrecken en dan wel in passant quasi off de gemeentens heckens wel hangen besigtigen, egter het oogmerck is alleen het optrecken van die sluijse, soo vertrouwen dat haar Ed. Agtbare dese post sullen passeeren.

 

Hierna mocht deze post in de dorpsrekening opgenomen blijven.

 

Martien van Asseldonk

 

Bronnen: BHIC, toegangsnummer 7697, Oud Gemeente Archief Veghel, inv. nr. 70, resolutieboek 1751-1773, f ol. 12v-14; idem, inv. nrs. 191, 193, 201 en 207 dorpsrekeningen d.d. 1713, 1715, 1723 en 1729.