De comme

Martien van Asseldonk

2 januari 2015

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

De oorkonden waarin de hertog bepaalde plaatsen privileges of gebruiksrechten in de gemene gronden schonk, werden door de betreffende begunstigden bewaard, zodat men – indien nodig – daarmee de betreffende privileges of de loop van de grenzen van de gemeint kon bewijzen. In de regel werden de oorkonden bewaard in een gesloten kist of ‘comme’. Desalniettemin gingen oorkonden wel eens verloren. Zo bevestigde hertog Jan III in 1321 de lieden van Drunen in het bezit van de weiden die zij van een van zijn voorgangers verkregen hadden, maar waarvan de uitgiftebrief door brand verloren was gegaan. In 1462 verbrandde de ‘comme’ van Oirschot bij een brand in de Sint-Petruskerk. In 1583 ging een deel van het archief van Sint-Oedenrode verloren vanwege het afbranden van de kerk. De comme van Veghel werd in de kerkbewaard.

Enkele vermeldingen van de Veghelse 'comme':

-        Register van renten van de kerk. In 1623 had de Veghelse pastoor Johannes Ghijssels in de ‘scepenkom’een inmiddels verloren gegaan aantekenboek van Jan van Tillaar gevonden, gedateerd op 28-10-1538.

-        Register Tafel van de Heilige Geest: Volgt de copije van den brief der voorscreven rhente (31-1-1626) daer den principaelen brief in parckamant wtgemaeckt met eenen groenen uthangende segel berust in de kercken com.

-        Dorpsrekening 1641-1642: betaelt aen Anthonis de smit van het repareeren vanden haen opden tooren, een slodt te repareren met eenen sluetel aen de comme

-        Dorpsrekening 1643-1644: affgereeckent met Anthonis den smit van syn ijser ende arbeytsloon aen de comme gedaen

-        Dorpsrekening 1644-1645: aen Anthonis den Smith goedt gedaen van d’ maecken van een sloth aen de schepene comme

-         1646-1647: Optten 11^en april 1646 vuytgegegeven aen meester Thomas tot Berlecom ter some van 6 gulden 1 stuyver, dat hij den inventaris hadde den Geryt van Heessel ende den selven inventaris in de comme is geleegt.De schepenen van Veghel ordonneerden op 4 april 1663 dat niemand plakkaten mocht achterhouden: na publicatie moesten ze overhandigd worden aan de secretaris om bij alle andere papieren en schriften in de gesloten ‘comme’ in de Veghelse kerk gevoegd te worden.

-        1731-1732: Secretaris: met schepenen de dorps comme geopent, heele oude reeckeninge naargesien, daer uyt extracten getrocken dat de geroijeerde posten van verteeringe altyt was geleden geweest, namentlyk uyt de reecken(ingen) van 1701, 1703 ende 1705, zegels 0-12-0

-         Op 26-1-1785 wordt vermeld dat de obligaties van de armentafel en de kerk worden bewaard 'in den arme comme'.

-        Vergadering van schepenen op 10-11-1787. Wert door den erfsecretaris aan schepenen voorgedragen dat dewyle alle dorpspapieren ter raadtcamere syn leggende en men hoort dat in de stadt 's Bosch op een onbetamelijke weyse wert geplundert, en te dugte is ten platte lande soude kunnen volgen, men die papieren niet soude better kunnen secureren in de kiste in de kercke alhier staende. Is met eenparigheydt van stemmen geresolveert de papieren te secureren en te brengen in de comme in de kerk.

Uit deze vermeldingen blijkt dat de comme in de Veghelse kerk bewaard werd. De archiefkist werd ‘scepenkom’ of ook wel 'kercken com' of 'armen comme' genoemd. Er werden belangrijke stukken in bewaard zoals privileges van het dorp en akte van schenkingen aan de armentafel en kerk. De oudst bewaard gebleven stukken dateren uit de veertiende eeuw. het oudste stuk is de gemeintbrief uit 1310.

Al vóór 1310, op een onbekend moment in de dertiende eeuw kreeg Veghel 'het recht van weerschap' voor hun gemeint. Van dat privilege is geen oorkonde bewaard gebleven. Het een en ander maakt aannemelijk dat de comme voor het eerst in de veertiende eeuw in gebruik is genomen.

Niet alles werd in de comme bewaard. Zo zijn bijvoorbeeld de rekeningen van het beheer van de wildernis van Veghel door de gezworenen die zij vanaf 1379 moesten maken, niet bewaard gebleven. Ook ontbreken de alleroudste dorpsrekeningen tussen circa 1575-1579 en 1604 en een aantal dorpsrekeningen uit de eerste decennia van de zeventiende eeuw. Ook ontbreken de rekeningen van de beden, de armentafel en de kerk uit de veertiende en vijftiende eeuw. Mogelijk hechtte men niet aan het bewaren van al die rekeningen, omdat bepaalde lieden hoofdelijk aansprrakelijk waren - het waren ook hún rekeningen - en als de rekeningen goedgekeurd waren en het bedrag verrekend, dan hadden de rekeningen hun dienst gedaan.