De Gelderse oorlogen van 1386-1400

Martien van Asseldonk

19 december 2014

Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

In 1386 verklaarde Gelre Brabant de oorlog vanwege meningsverschillen over rechten op enkele plaatsen in het Land van Gulik. Het Gelderse leger nam Grave in. De hertog van Brabant stuurde een leger en belegerde Grave in oktober 1386. 's-Hertogenbosch leverde 100 mud rogge voor dit leger. Deze kosten werden later op de bede gekort. Een bemiddelaar wees Grave aan de hertog van Brabant toe, maar de hertog van Gelre nam Grave korte tijd later opnieuw in en verbrandde in 1387 een deel van Oss. In 1388 werd de bevolking van de Meierij per klokslag opgeroepen voor de verdediging van het land. Een Brabants leger belegerde tevergeefs Grave en plunderde hierna dorpen in Gelre. Het leger werd bij Niftrik door de Geldersen verrast en op de vlucht gejaagd. Hierop vielen de Geldersen in augustus 1388 de Meierij binnen. Zij verbrandden Oirschot, Oisterwijk, Moergestel, Hilvarenbeek en huizen in het buitengebied van Boxtel. Ook Hooge en Lage Mierde en Hulsel werden zwaar getroffen. Om deze plundertochten tegen te gaan stelden de Brabanders een leger van twaalfhonderd ruiters en vierduizend boogschutters samen, waarmee zij Herpen, Oss, Ravenstein en Lithoijen bezetten. De koning van Frankrijk stuurde in 1389 hulptroepen naar hertogin Johanna van Brabant, die in het Land van Gulik gelegerd werden. Toen het Franse leger in 1390 verder oprukte, was de hertog van Gelre bereid vrede te sluiten, waarbij Grave terugkeerde naar Brabant.

In 1397 leidde een ruzie in 's-Hertogenbosch tot handgemeen tussen Brabanders en Geldersen in de stad en vervolgens tot een nieuwe oorlog. Het Gelderse leger plunderde het platteland van de Meierij. Brabant verklaarde hierop de oorlog, waarna het Gelderse leger afdroop. Het Brabantse leger trok bij Maastricht de Maas over en verwoestte plaatsen in het Land van Gulik. Ook de in Lithoijen gelegerde Brabantse troepen staken de Maas over en brandden de Gelderse dorpen Dreumel en Bracht af. De Geldersen verbrandden als wraak Lithoijen, namen Grave in en Oss, Heeswijk en Dinther gingen in vlammen op. Kort daarna werd er een wapenstilstand gesloten en in 1399 werd in Ravenstein vrede gesloten, waarbij Oijen en Dieden naar Gelre overgingen. Tevens zou Willem van Gelre door hertogin Johanna van Brabant beleend worden met Grave zodra hij meerderjarig werd. In 1400 deed Johanna van Cuijk afstand van het Land van Cuijk ten gunste van hertog Willem van Gelre, die dit hierna in leen hield van de hertogin van Brabant.

Gegevens uit de Schoutsrekeningen

De rekeningen van de kwartierschouten van 15 juni 1385 tot 31 januari 1386

Dit is dat ghelt dat die scouthet ghesoec heeft bi bevele minre Vrouwen van Brabant ende met ordinancien der stat vanden Busche om des costs wil die hij ons ghedaen heeft om die palen aldaer te bewaren (..)

inden irsten Maeslant

item Os 24 oude schilden

item Berchem ende Dure 10 oude schilden

item Hees 12 oude schilden

item Nistelre 10 oude schilden

item Gheyffen 14 oude schilden

item Roesmalen 14 oude schilden

item Berlichem 9 oude schilden

item Dinter 6 oude schilden

in Littoyen 14 oude schilden

in Kessel 11 oude schilden

in Maren 10 oude schilden

in Pedelant

item Roede 22 oude schilden

item Lyemde 7 oude schilden

item Son ende Broghel 12 oude schilden

item Nuenen Tongeren ende Wetten 16 oude schilden

item Beke Arle ende Ryxstel 17 oude schilden

item Lishout 7 oude schilden

item Stiphout 7 oude schilden

item opt Hout 5 oude schilden

item Schindel 15 oude schilden

item Vechel 12 oude schilden

item Erpe 10 oude schilden

item Bakel 11 oude schilden

item Duerne ende Vlirden 15 oude schilden

item Zoemeren 18 oude schilden

in Liedrop 6 oude schilden

               Oesterwic metter dincbanc 20 oude schilden

item Heylvort 7 oude schilden

item Eysghe 4 oude schilden

item Druenen 11 oude schilden

item Tilborch ende Goerle 14 oude schilden

item Ghestel 8 oude schilden

item Beke 20 oude schilden

item Mirde 12 oude schilden

item Vucht 9 oude schilden

in Kempelant

item Eersel 10 oude schilden

item Eycke 18 oude schilden

item Lommel 15 oude schilden

item Hapert 4 oude schilden

item Stensel 5 oude schilden

item Dusel 2 oude schilden

item Casteren 3 oude schilden

item Rithoven 8 oude schilden

item Loen 6 oude schilden

item Dommelen 2 oude schilden

item Westerhoven 7 oude schilden

item Oerscot 24 oude schilden

item Strijpe en Stratem 8 oude schilden

item Zelst ende  Meerfelt 7 oude schilden

item Knechsel 2 oude schilden

item Oerle 5 oude schilden

item Wintelre 2 oude schilden

item Vessem 5 oude schilden

item Sonderwic ende Velthoven 6 oude schilden

item Berse 6 oude schilden

item Bladel ende Roesel 8 oude schilden

Rekening van de kwartierschouten van 8 augustus 1387 tot 25  januari 1388

-         Dit heeft die scoutheit selve ontfaen van der pernancien van Middelaer die men opt huus ghevuert soude hebben ende die die Heren van den Rade tErpe bevalen den scoutheit te Ravenstein op te vueren 30 mud roggen, d'mud 2 gulden 6 placken, maken 67 gulden

-         item 30 mud mauts, d'mud 1 1/2 gulden, maken 45 gulden

-         item 41 siden spec, dat stuc 36 placken, maken 49 gulden 6 placken

-         item 500 i vierdeel stocvissch dat hondert 5 gulden, maken 26 gulden 7 1/2 placken

-         item 4 tonnen botteren, die tonne 9 gulden, maken 36 gulden

-         item 6 waghen stoelkesen, die waghe 4 gulden 12 placken, 256 gulden 12 placken

-         item 3 hoet sauts 't huet 11 lichte scilde, maken 13 gulden 6 placken

-         summa vanden pernancien 242 gulden 1 1/2 placken

-         item 8 tonnen auds herrincs die alsoe gherst ende droeghe is des een tonne op gheslaghen was des nyeman eten en woude, die men in die Mase warp, d'ander 7 ligghen noch daer die men niet vercopen en can, daerom en reken ic se voer ghene ghelt

-         item 1 tonne ghescuts 40 pont swevels ende 70 pont salfers dese sijn opt huus tot mijnre vrouwen behoef die en rekent niet tot ghelde

-         item van der stat van den Bossche van 6 maenden ontfaen van elker maent 50 aude scilde den cost te hulpen Ravesteynmede te hauden 44 1/2 placken voer den scilt maken 435 gulden

-         Summa 628 gulden 1 1/2 placken

-         item bij bevele der Heren ghemeynlec van den Rade te bamijs doe si van Erpe toghen bevalen si den scoutheit dat hi daer bleve ligghen met hoeren ghesellen die si daer lieten ende hi met sinen onderscoutheit ende setten die meyerien van Oes­terwijc ende van Kempelant op die dorpen runder ende hamel daer hi die ghesellen medeleveren soude ende in Pedelant haver daer hise mede voederde den hadde hi van scoutheit hant van Kempelant

-         van Lommel 2 1/2 runt ende 10 hamel

-         item Eersel 2 runder 8 hamel

-         item Dusel 1/2 runt 2 hamel

-         item Steensel 1 runt 1 quartel 5 hamel

-         item Loen 1 runt 4 hamel

-         item Hapert 1 runt 4 hamel

-         item Casteren 1/2 runt 4 hamel

-         item Eyke 3 runder 12 hamel

-         item Westerhoven 1 runt 1 quartel 1 hamel

-         item Rijthoven 1 quartel 1 hamel

-         item Dommelen 1/2  runt  2 hamel

-         item Oerle 1 runt 1 quartel 5 hamel

-         item Knechsel 3 quartel 3 hamel

-         item Winterle 1 runt 4 hamel

-         item Vessem 1 runt 1 quartel 5 hamel

-         item Sonderwijc Velthoven 1 1/2  runt 6 hamel

-         item Zeelst Meerfelt ende Blaerthum 2 runder 7 hamel

-         item Stripe Ghestel ende Strathum 2 runder 8 hamel

-         item Berse 1 1/2 runt 6 hamel

-         item Bladel 1/2 runt 4 hamel

-         item Netersel 3 quartel 3 hamel

-         item Rosel 1 runt 3 quartel 7 hamel

-         item Oerscot 6 runder 24 hamel

-         Summa van desen runderen uut Kempelant 34 1/2 runt

-         Summa van den hamelen 138 hamel, dat runt hier af voer 6 gulden ende den hamel voer 20 placken maken te gader 299 gulden

-         item die scoutheit ut Heinen hant van Nel ontfaen ontfaen scoutheit van Oesterwic 22 runderen ut sinen ambacht maken 131 gulden

-         Dits die haver die die scoutheit uut Pedelant ghehadt heeft daer hi die ghesellen tErpe mede voederde

-         in de yersten van Bakel 30 mud haveren

-         item van Arle 30 mud

-         item van Stijphout 12 mud

-         item van Lijshout 18 mud

-         item Son 26 mud

-         item Nuenen ende Wetten 45 mud

-         item Rode 93 mud

-         item Lijmde 8 mud

-         item Schijndel 30 mud

-         item Vechel 30 mud

-         item Zoemeren 12 mud

-         item van Ghemert 24 mud 10 hamel 20 placken

-         Summa van deserr haveren 279 maken .....ende 9 hamel makente gader 200 gulden

-         Summa summarum van al desen runderen scapen ende haveren 722 gulden 10 placken

-         item voer bamis 2 daghe die scoutheit bi den drossaet te Vechelen gheleghen mit 25 glavyen verteerden 24 gulden

De kwartierschout van Oisterwijk reed in 1385 uit ‘met den goeden luden die hij vercrigen conde ende metten ghemeynen lande’. In 1385 reed de kwartierschout van Kempenland uit ‘met alle sinen volc’.

In 1386 had hij de kwartierschout van Maasland ‘die clocken al die Meyerie van der Masen der om gheslaghen’ omdat de heer van Batenberg Oss dreigde te overvallen.

In 1387, tijdens een oorlog met Gelre, werden de steden, vrijheden en dorpen in de Meierij bevolen op last van de stad ten behoeve van de vestingwerken van 's-Hertogenbosch manschappen te sturen.

Op 9 september 1387 kreeg de stad 's-Hertogenbosch van hertogin Johanna het recht uit de gehele Meierij mannen op te mogen roepen om Oss te versterken met wallen en een gracht.

Rekening van de kwartierschout van 24 juni 1390  tot 24 februari 1391

-         item noch gereden ende ghelegen tot Erp ende te Vechel bi bevele des scoutheit van den Bosch doe hi selve tot Os lach met mannen ende dienstmannen verteert aldaer 16 gulden

In 1398 had de kwartierschout van Kempenland op bevel van de hoogschout ‘die clocken gheslagen’ om mannen op te roepen voor de strijd tegen Gelre.

In de rekening van de kwartierschout van Kempenland van 1398 staat geschreven:

‘bi bevele schouteden van Den Bossch tot Zonne gelegen metten dienstluden (..) over negen weken lanc (..) ende dair vertert op elke weke ghelijc hier na is bescreven’

waarna een gedetailleerde lijst volgt van uitgaven, veelal etenswaren, voer voor de paarden, munitie en transport zoals huur van schepen.

Er werd niet alleen gegraven aan de vesten van de steden. In 1399 werd er gewerkt aan een landweer tussen Oss en Nistelrode.

In 1400 nam de kwartierschout van Kempenland kosten in zijn rekening op vanwege het uitrijden ‘met al minen ambacht’.

In 1401 ontvingen de kwartierschouten van onder andere Kempenland en Peelland het bevel tot mobilisatie van de drossaard van Brabant.

In 1404 ontving de hoogschout bevel ‘alle sijn richteren ende ambachteren die onder hem dienden’ te bevelen met krijgslieden naar Lommel en Oss te gaan om weerstand te bieden tegen de heer van Heinsberg.

Rekening van de hoogschout van 24 juni 1405 tot 6 januari 1406:

Uitgaven:

-       van costen gedain metten dienstluyden vanden lande tot Vechelle ende tot Erpe aen de brugge om de palen vanden lande te verwaren omtrent sunte Peters dach in ouxst dair de scoutete van Pedelant mit was 20 gulden hollants, valent 3 ponden en 5 schellingen groten (= 780 groten)

-       van costen gedain tot Erpe aen de brugge dair de scoutete van Pedelant lach mitten dienstluyden vanden lande by bevele vanden heer van Perweys drossate van Brabant opten tijd dair miin genedige heer van Lymborch te Parijs wert reet om de palen vanden lande te verwaren dat miinder ghenedeger vrouwen viande niet in dlant comen en souden waer se enen hoep van volke vergadert hadden 15 gulden hollants, valent 33 schellingen en 9 penningen groten (= 405 groten)