Zijtaart Zijtaart is een kerkdorp in de gemeente Veghel van ongeveer 1.500 inwoners. De naam Zijtaart wordt meestal verklaard als het zijwaarts gelegene, wat te verklaren zou zijn uit de ligging van Zijtaart ten opzichte van de oude parochie Veghel. (J.W. van Berkel en K. Samplonius. Nederlandse plaatsnamen: herkomst en historie. Utrecht: Het Spectrum, 1995). Zij geven als dialectuitspraak ‘Seitert’. Historische namen zijn: Zitert (1385), Zitart (1466), Sijttart (1617), Zytert (1747-1794), Seitaart (1852). Overigens: de dialectuitspraak is Sijtert en geen Seitert, immers de oude namen Zitert, Zitart, Sijttart wijzen op een Middelnederlandse î die in het Brabants tot ‘ij’ werd. Sittard De naam Sittard is afgeleid van het Oudhoogduitse sîta, hoogte of berghelling, naar beneden uitstrekkende vlakte en de plaats lag dan ook op een hoogte, de Kollenberg. Dit gebied was gunstig gelegen tussen de Geleenbeek en de Roode Beek. Het moderne Duits is ‘Seite’, Nederlands ‘zijde’ en Engels ‘side’. Dat de naam Sittard de ’t’ uit ‘sita’ heeft behouden, verwondert niet, immers het Zuidlimburgs en Sittards zijn Duitse talen. Het grote Corpus Gysseling geeft 16 historische treffers met de naam ‘Sittert’, zoals: bouen de Grote Sittert. Item IX ruden ende XV rop neder dat ande Sittert. Item VII ruden I rop men an den Hornc bi Scrinmekers. Item VII ruden I rop men anden seluen Hornc do der paet dore geit. Item XXVI ruden ende IX rop, de Su bi de Clein Sittert. Item VII ruden ende IIII rop ouer de Clein Sittert. Item VII ruden I rop ende I halue men bouen Hankins hof. Item VII ruden ende XIII rop bouen dat ande Sittert. Het etymologische woordenboek van De Vries (en tweede druk met dr Tummers, uitgave Prisma) geeft voor Sittard de volgende verklaring: Sittard plaatsnaam, mogelijk uit Sit-rode, daar reeds 793 een Silva Sitroth vermeld wordt, dan dus de naam voor een ‘gerooid bos’. De woorden ‘rode’, ‘rade’ duiden steeds ‘roden’, nu in het modern Nederlands ‘rooien’ aan. Denk maar aan Kerkrade, Nistelrode. ‘Sitroth’ is dan samengegroeid vanuit site + roth (rath) > sitroth (sitrath) met omzetting van de klank ‘r’ > sitorth (sitarth). En uit ‘sitarth’ is dan ons moderne ‘Sittard’ geworden. Met de betekenis ‘gerooid bos’. Vergelijking tussen Zijtaart en Sittard De oorspronkelijke ‘i’ in ‘side’ is in het Brabants tot een tweeklank ‘ij’ geworden tot ‘sijde’. Dan de tweede klank ‘aart’. In de combinatie side-roth > sidroth > sidorth > sidarth. Verder is de klank van de korte ‘a’ verlengd voor de klank r tot sidaarth. Dat levert de naam ‘Zijdaart’ op, maar in het Brabants is deze naam ‘Zijtaart’ geworden. In de historische namen van Zijtaart staat steeds een ‘t’ (Zijtaart en niet Zijdaart) en daarmee komen de problemen. Het Brabants woord voor zijde (kant, verwant aan zijwaarts) is net als in het Engels ‘side’ met een ‘d’. In het Duits is het ‘site’, nu Seite. Sittart kan vanuit het Duitse taalgebied verklaard worden, maar dat kan niet voor de Brabantse namen als Zijtaart. Kortom: de namen ‘Sittard’ en ‘Zijtaart’ zijn niet verwant. Poging tot verklaring van de naam Zijtaart De naam Sitert (Zitterd, Siterde, Sitart, Sijttart e.a.) komen in het Brabants in de Middeleeuwen voor, met wisselend ‘ert’ en ‘ard / art’. De meest eenvoudige oplossing zou zijn deze woorden te splitsen in ‘sijt’ en ‘ard / art’. Volgens Verdam, Middelnederlands Handwoordenboek, is het woord ‘sijt’ (siet) een middeleeuws bijvoeglijk naamwoord ‘breed’; nog in onze uitdrukking ‘wijd en zijd’ (uitspraak ‘wijt en zijt’). In het middeleeuws komt de verkorte vorm van ‘zijd’ voor, uitspraak ‘sijt’ (siet) naast de verbogen vorm ‘zijde’. Deze variatie van een bijvoeglijk naamwoord lang ‘zijde’ en verkort ‘zijd’ (uitspraak ‘zijt’) komt ook voor in de eigennamen Zijtveld, Zijdveld, Zijdeveld, Zijderveld. Betekenis van deze namen ‘breed veld’. En in het middeleeuws schreven de schrijvers de uitspraak op; er was nog geen spellingwet. Het woord ‘aard’ had vroeger de betekenis van ’bebouwde grond, bouwland’. Huidige betekenis: ‘geaardheid’. Naar betekenis ‘breed bouwland’ zitten we dicht bij de achternaam van de bekende schrijver Walter Breedveld. Dan is te vormen ‘sijt+aard’ > Sitaart / Sitart > Zijtaart met de betekenis ‘breed bouwland’. Zou dit de herkomst van de naam Zijtaart zijn? Dr. Harrie Lamers, 15 oktober 2015 Nawoord door Martien van Asseldonk: - Als het Seitert zou zijn (in plaats van Sijtert) dan zou het in het dialect op dezelfde manier uitgesproken moeten worden als wei (waèi) en ei (aèi) en dat is inderdaad niet het geval. - De ligging van zijwaarts ten opzichte van de oude parochie Veghel valt af, omdat de kerk van Veghel pas in 1175-1200 naar de straat verplaatst werd. Eerder stond die kerk op de Boekt op een oud domeingoed. Er zijn redenen om aan te nemen dat restanten van de rechten verbonden aan dat domein en de hoeve Zijtaart rond 1300 allebei in handen waren van Aernt Heijm. Dus de verklaring: zijwaarts gelegen ten opzichte van het domein, zou wel kunnen. - Maar dat lost het bezwaar van Harrie Lamers niet op en de naam Breedveld lijkt me een goede verklaring.